2579 replies to this topic

[rory]

Kada ce konacno ljudi shvatiti da im je prvi komsija blizi bez obzira na etnicku pripadnost od onog sunarodnjaka koji je 500km daleko i nikada ga nisu upoznali.

Verovatno kad za zvanicnih mesta to budu porucili posto svetina slabo razmislja svojom glavom.

Edited by rory, 29 March 2008 - 14:18.

[Gjergji]

Covece koliko su nacionalisti ograniceni.Evo slusam neki intervju sa Srbima iz enklava na Kosovu i ljudi pricaju srpski a zanose na albanski.Sa druge strane verujem da vecina Albanaca ima vise zajednickih stvari sa Srbima nego nekim Albancima iz Draca ili Tirane.
Kada ce konacno ljudi shvatiti da im je prvi komsija blizi bez obzira na etnicku pripadnost od onog sunarodnika koji je 500km daleko i nikada ga nisu upoznali.

Ova ti je kao u Njegosa, Mag. Potpisujem rado!

[Kinik]

...

ALBANSKO-JUGOSLAVENSKI ODNOSI (II)

Albansko-makedonsko zbližavanje

Za odnose s Makedoncima, tada još pod turskom vlašću, karakteristična je suradnja u Nacionalnoj skupštini Makedonije (1880. na Gramosu) i tada izabranoj Privremenoj makedonskoj vladi u kojoj je potpredsjednik bio Albanac Ali Efendi, zatim u Makedonsko-albanskoj revolucionarnoj ligi (1887) i Komitetu za autonomiju Makedonije i Albanije u Londonu (1893-1905); tako su poznati Ligin Apel Albancima za »bratsko jedinstvo« u borbi za oslobođenje dvaju naroda i Proglas Nacionalno centralne albansko-makedonske lige od 10. X 1898, koji ističe kao glavni cilj nezavisnost Albanije i Makedonije te formiranje konfederativne države svih tamošnjih naroda bez obzira na ime, vjeru i jezik. Duh te suradnje izrazio se i u Liginim listovima Eastern European Review i L'Autonomies dok je rimska La nazione albanese zastupala težnje za velikom albanskom državom. U Sarajevu je 1905. osnovan Makedonsko-albanski komitet s istim ciljevima. Albanac Sami Frasheri albanske je saveznike vidio u ugnjetenim narodima evropske Turske, dakle i u Makedoncima. Kada je 1899. porastao protuturski pokret u Makedoniji, tursko nastojanje da Albance okrene protiv njega nije uspjelo, i oni nisu poslali svoje odrede u Makedoniju. Zbog carigradske reformne politike, koju su nametale velike sile, a i zbog pogoršane gospodarsko-društvene situacije na Kosovu i u nekim dijelovima sjeverne Albanije, počele su potkraj zime 1903. albanske pobune. I albanski kongres u Elbasanu (1909) nakon mladoturske revolucije u svojim je zaključcima suradnju s Makedoncima priznao uvjetom stjecanja autonomije Albanije. Opća borba zbliživala je Makedonce i Albance. Njihovi nacionalni komiteti održavali su prijateljske odnose. Izbjegličko novinstvo i jednoga i drugoga naroda pokazivalo je razumijevanje i propagiralo ideju oružanoga ustanka i saveza potlačenih naroda.

Manipulacije stranih sila

Živi gospodarski, uglavnom trgovački odnosi s Crnom Gorom, Srbijom i Makedonijom karakteristični su i u XIX st. za albanske gradove, posebno Skadar i Elbasan. Uz općenit porast oslobodilačkih pokreta i njihovo prožimanje nekoliko je faktora unosilo nesklad pa i antagonizam u albansko-južnoslavenske odnose u početku XX st. S jedne strane to je za sultana Abdula Hamida II (1876-1909) propagiranje vjersko-političke doktrine panislamizma te poticanje vjerske netrpeljivosti i šovinizma prema susjednim južnoslavenskim narodima, a i Portino privlačenje sebi nekolicine velikih albanskih feudalaca. S druge strane djelovale su strane sile, osobito Austro-Ugarska i Italija koje su, mijenjajući svoju politiku, ali ne i interesne ciljeve, Albaniju htjele iskoristiti kao protutežu južnoslavenskim državama i za svoju penetraciju na Balkanski poluotok. One su u tom duhu iskoristile tadašnju vanjsku politiku balkanskih država koje su stremile podjeli evropske Turske, osobito Makedonije i Albanije, i čiji su neki publicisti nijekali zrelost albanske nacije i osporavali joj pravo na državu. Pa ipak, upravo pod utjecajem balkanskih zbivanja jačala je u Albaniji težnja za efikasnom zaštitom teritorija naseljenog albanskim pučanstvom i za stvaranjem nezavisne albanske države. Napokon, napredni pripadnici svih balkanskih naroda vidjeli su - usprkos stranoj politici i šovinističkoj politici svojih vlada - saveznike u nacionalnom i revolucionarnom pokretu svojih naroda, pa se tako i dalje mogla razvijati njihova suradnja.

Crna Gora i Srbija pomažu albanske ustanke

Za albanskih ustanaka 1910-12. Crna Gora i Srbija pružale su ustanicima moralnu i materijalnu potporu, iako pri tome obje zemlje nisu zaboravljale ni svoje vanjskopolitičke ciljeve. Od jeseni 1910. na Cetinju je postojao dobrotvorni odbor za pomoć albanskim izbjeglicama. U svojem pozivu za pomoć odbor je isticao kako su Albanci Crna Gora braća, stoljetni susjedi s kojima Crnogorce vežu i mnoge povijesne tradicije. U Crnu Goru sklanjali su se ustanici, pomažu njihove obitelji pa i cijela naselja. Stanovništvo i vlada Crne Gore primali su ih i materijalno im pomagali, a koncentracija turske vojske na crnogorskoj granici uzrokovala je napetost, koja je posredovanjem Rusije i Austro-Ugarske riješena sporazumom o uređenju graničnog sukoba i pitanja albanskih izbjeglica (28. VII 1911).

Tucovićeva osuda ekspanzionizma prema Albaniji

U albansko-južnoslavenskim odnosima -> balkanski ratovi su imali dvojako značenje. Rat balkanskih saveznika protiv Turske prepletao se s nacionalnooslobodilačkom borbom potlačenih naroda u njoj, ali je dao maha i uskim interesima balkanskih država čija su teritorijalna presezanja zahvaćala i albansko područje. I dok su u početku rata Albanci pružali slabiji otpor nego što je očekivala srpska vrhovna komanda, njihovo se raspoloženje ubrzo promijenilo zbog kasnijih postupaka novih vlasti (makedonsko i albansko pučanstvo bilo je izvrgnuto represalijama i vojnim rekvizicijama); prodoru srpske vojske preko sjeverne Albanije prema Jadranskom moru Albanci su pružali otpor. I crnogorska opsada Skadra samo je mogla pogoršati te prilike, u kojima je Tucovićeva osuda ekspanzionizma prema Albaniji bila ne samo opravdan protest i razuman glas nego i izražaj one srpske napredne misli koja je kao dio najbolje jugoslavenske baštine ugrađena u same temelje albansko-jugoslavenskih odnosa. Svoje poglede na politički i državni razvoj te međusobne odnose iznio je Tucović u knjizi "Srbija i Albanija" (1914).
Kada su veći dio Albanije okupirali balkanski saveznici, javila se Austro-Ugarska kao zaštitnica »slobode i nezavisnosti« Albanije da, uz potporu Njemačke, prepriječi Srbiji put prema Jadranskom moru. S istim razlogom te zbog svojih interesa u Albaniji i jadranskom bazenu tako je postupila i Italija, pa je kao rezultat borbe albanskoga naroda, pobjede balkanskih saveznika i politike stranih sila proglašena 28. XI 1912. nezavisnost Albanije, iz koje su se opet pod pritiskom velesila morale povući srpska i crnogorska vojska. I određivanje granica nove Albanije, što su učinile također velesile, nije prošlo bez traga u albansko-jugoslavenskim odnosima. Neki su makedonski krajevi na liniji od Kostura do Šar-planine ostali u Albaniji.

Makedonski program balkanske federacije

U septembru 1913. Albanci su upali u debarski kraj, što je bilo povod reakciji srpskih socijal-demokrata koji su to nazvali »trećim balkanskim ratom«. Inače baš je tada dolazilo do suradnje makedonskih i albanskih nacionalnih radnika, neki su se od Makedonaca sklanjali u Albaniju, a Makedonski glas svojim napisima 1913-14. u Petrogradu i njegov izdavač Makedonska kolonija na čelu s D. D. Čupovskim podupirali su borbu albanskog naroda za državu i samostalnost. Makedonski revolucionarni komitet Čupovskog u Petrogradu u svom je Programu Balkanske Federativne Demokratske Republike nabrojio 1917. kao njezine federalne republike Makedoniju, Albaniju, Crnu Goru, Grčku, Srbiju, Bugarsku, Hrvatsku, Bosnu i Hercegovinu, Sloveniju i Traciju. I zbivanja za I svjetskog rata negativno su se odrazila na albansko-jugoslavenske odnose. U junu i julu 1915. Crna Gora je okupirala dijelove sjeverne Albanije sa Skadrom, a Srbija Elbasan, Tiranu i Drač. Kada je u jesen te godine došlo do Mackensenove ofenzive na Srbiju, u pozadini srpske i crnogorske vojske u Makedoniji i na Kosovu izbile su albanske pobune, a nakon vojničkog sloma Srbije, njezina je vojska na povlačenju kroz Albaniju bila izložena napadajima. Takvim nepovoljnim razvojem obilježen je prijelaz u novu, poratnu fazu albansko-jugoslavenskih odnosa.

Period od 1918. do 1941.

Na jugoslovensko-albanske odnose u periodu između dva svetska rata bitno je uticao jugoslovensko-italijanski rivalitet u jadranskom basenu. Stvaranje jugoslovenske države kosilo se s pretenzijama italijanskih iredentista za gospodstvo na obema obalama Jadranskog mora i dalji prodor na Balkan. Pošto je Italija za glavni pravac prodora na Balkan izabrala Albaniju zbog njenog strateškog položaja na istočnoj obali Otrantskih vrata, na ovom području je italijansko-jugoslovenska surevnjivost došla do najjačeg izražaja. Jugoslovenski vladajući krugovi su na zakoračenje Italije u Albaniju gledali kao na ugrožavanje najosetljivijeg područja državne teritorije - Moravsko-vardarske doline. Pored toga Italija je stalno podstrekavala albanski iredentizam prema Kosovu i drugim delovima jugoslovenske teritorije na kojima živi albanska narodnost, politički i finansijski pomagala albansku emigraciju s Kosova i organizovala upade na jugoslovensku teritoriju, a uz njenu pomoć na teritoriji južne Albanije stvorena je baza VMRO-a, odakle su oružane čete upadale na teritoriju Jugoslavije i vršile terorističke akcije. Zbog svega toga cilj jugoslovenske politike prema Albaniji u periodu između dva svetska rata bio je da se pronađu sredstva i snage za pariranje rastućem italijanskom uticaju. Pri tome su se jugoslovenski vladajući krugovi služili u politici prema Albaniji istim metodama kao i Italija: direktno su se mešali u unutrašnju politiku korumpiranjem albanskih barjaktara i drugih uticajnih ličnosti, podsticanjem nezadovoljstva i pobuna protiv vlade u Tirani ako bi se ocenilo da je ona potpala pod italijanski uticaj, davanjem pribežišta albanskim anti-italijanski raspoloženim emigrantima koje je finansijski pomagala i organizovala radi rušenja nepoželjnih vlada i dovođenja na vlast ličnosti pod jugoslovenskim uticajem. Sve to stvaralo je stanje nesigurnosti s obe strane granice i stalno opterećivalo jugoslovensko-albanske odnose. U tom smislu delovalo je i nepriznavanje nacionalnih manjinskih prava albanskom življu u Jugoslaviji i jugoslovenskom življu u Albaniji, jer se ni jedna strana nije pridržavala statuta Društva naroda o zaštiti manjina.

Italija podupire Turhan-pašu, Jugoslavija Esad-pašu

Posle povlačenja austrougarskih trupa Albaniju su krajem 1918. okupirale francuske, italijanske i srpske trupe. Francuske trupe držale su delove južne Albanije, srpske granični pojas u srednjoj i severnoj Albaniji otprilike do reke Drima, a najveći deo južne i srednje Albanije kontrolisale su italijanske trupe. Italija je nastojala da realizuje obećanja koja je dobila Londonskim ugovorom 1915: da zadrži puni suverenitet nad ostrvom Sasenom i Valonom sa zaleđem i protektorat nad preostalim delom Albanije. U tom cilju ona je u decembru 1918. organizovala formiranje proitalijanske vlade Turhan-paše Permetija u Draču (»Dračka vlada«), koja je odmah pristala da za albanskog kneza primi člana dinastije Savoja i italijanske savetnike u privredi i državnoj administraciji. Protiv ove vlade Jugoslavija je podržavala vladu Esad-paše Toptanija koja je bila pod jugoslovenskim uticajem. Obe vlade uputile su svoje delegacije na Mirovnu konferenciju u Parizu. Sile Antante su na Mirovnoj konferenciji pokazale sklonost da ispune obećanja data Italiji 1915. Da bi onemogućila zakoračenje Italije na istočnu obalu Otrantskog kanala, jugoslovenska vlada je kao prvo rešenje tražila očuvanje nezavisne albanske države u granicama iz 1913. Ako bi Italija ipak dobila Valonu sa zaleđem, kao drugo rešenje traženo je pripajanje delova severne Albanije sa Skadrom Jugoslaviji. Polazeći od ovakve politike ona je podržala sazivanja albanskog nacionalnog kongresa u Ljušnji i formiranje nove vlade na čelu sa Sulejmanom Delvinom u januaru 1920, koja je oduzela sva ovlašćenja »Dračkoj vladi«. Tada je u Albaniji ojačao uticaj esadovaca, pristalica oslanjanja na Jugoslaviju. Jugoslavija je istovremeno pomagala i albanski pokret za isterivanje italijanskih trupa iz Albanije, što je usledilo u leto 1920, kad je posle poraza kod Valone Italija morala da se pomiri s gubitkom ove važne luke, ali je ugovorom od 2. VIII 1920. uspela da zadrži ostrvo Saseno.

U junu 1920. ubijen je u Parizu Esad-paša, posle čega je došlo do osipanja njegovih pristalica u Albaniji i slabljenja jugoslovenskog uticaja. U toku 1921. sve više jača uticaj Italije koja je posle vojničkog poraza usvojila politiku »mirnog prodiranja« u Albaniju putem ekonomske i političke aktivnosti. U Beogradu je ocenjeno da će italijanska akcija dovesti do pune italijanske dominacije. Da bi se obezbedila jugoslovenska dominacija nad severnom Albanijom, tada je podržan separatistički pokret mirditskog prvaka Marka Gjonija koji je u leto 1921. proglasio »Mirditsku republiku« pod zaštitom Jugoslavije,, ali je ona brzo likvidirana, a stav jugoslovenske vlade naišao na osudu i Društva naroda. Albansko pitanje na Mirovnoj konferenciji okončano je odlukom Konferencije ambasadora velikih sila 9. XI 1921. kojom je priznata nezavisna albanska država u granicama iz 1913, ali je Italiji ipak priznat »specijalni interes« za očuvanje albanske nezavisnosti, što je ovoj davalo mogućnost za mešanje u unutrašnje poslove i intervenciju.

Jugoslovenska vlada podržava bega Zogua

U toku 1922. došlo je do normalizovanja jugoslovensko-albanskih odnosa. U septembru 1922. otpočelo je rad albansko poslanstvo u Beogradu. Posle ubistva Esad-paše jugoslovenska vlada je podržavala mladog maćanskog prvaka Ahmed-bega Zogua, koji je u decembru 1922. došao na čelo vlade. Sa Zoguovom vladom pokrenuta su i pitanja ekonomske saradnje. Na Cetinju je osnovana Srpsko-albanska banka sa zadatkom da radi na unapređenju trgovine i saobraćaja između dve zemlje. Postignut je i privremeni sporazum o malograničnom prometu, koji je omogućavao albanskim državljanima da dolaze na pijace u jugoslovenskoj graničnoj zoni. Zogu je uživao i podršku Velike Britanije kojoj je dao koncesije za istraživanje nafte u Albaniji. Zbog toga je Italija pomagala njegove protivnike koji formiraju opozicioni blok pod vodstvom episkopa Fan Nolija, koji traži demokratske reforme i ukidanje feudalnih odnosa na albanskom selu. Opozicioni blok je dobijao sve veću podršku i njegova snaga je rasla. Pod pritiskom nezadovoljstva u zemlji Zogu je u februaru 1924. prepustio predsedništvo vlade Shefqet-begu Verllaciju, jednom od najvećih zemljoposednika i protivnika agrarne reforme, a sam je zadržao resor ministra unutrašnjih poslova. To je još više ojačalo nezadovoljstvo masa koje se okupljaju oko Fan Nolijevog demokratskog programa. U zemlji je stvorena revolucionarna situacija, koja je u junu 1924. prerasla u oružani ustanak pred kojim je vlada bila nemoćna pa je Zogu sa svojim pristalicama prebegao u Jugoslaviju, a novu vladu je formirao episkop Fan Noli. Time je u Albaniji pobedila buržoasko-demokratska revolucija.

Jugoslovenska vlada je odmah zauzela neprijateljsko držanje prema Fan Nolijevoj vladi. Ona je protivnike najavljenih reformi, zemljoposednike i barjaktare severne Albanije, podsticala na otpor i emigriranje u Jugoslaviju gde su vršene pripreme Zoguovih pristalica za upad u Albaniju i obaranje Fan Nolijeve vlade. Revolucionarna albanska vlada nije bila u stanju da sprovede najavljene reforme. Njena nemoć da slomi otpor zemljoposednika uticala je na to da počne da gubi podršku i u seljačkim masama. Njen položaj bio je otežan i time što nije uspela da dobije međunarodno priznanje, zbog čega je izostala i mogućnost dobijanja inostranih kredita neophodnih za saniranje finansijskih teškoća u koje je zapala. Kad je na kraju pokušala da svoj položaj popravi uspostavljanjem diplomatskih odnosa sa SSSR-om, optužena je za boljševičku diverziju na Balkanu. Sve je to išlo u prilog Ahmedu Zoguu i njegovim pristalicama koji su uz pomoć jugoslovenske vlade i uz učešće belogardejskih oficira 13. XII 1924. upali sa jugoslovenske teritorije u Albaniju i, pošto1 su slomili otpor vladinih snaga, već 24. XII ušli u Tiranu, a Fan Noli je morao da emigrira u Italiju. Albanija je proglašena za republiku, a Zogu je postao njen predsednik.

Povratnik Zogu okreće se Italiji

Jugoslovenska vlada je vraćanje Zogua na vlast smatrala velikim političkim uspehom i garantijom za učvršćenje njenog uticaja u Albaniji. Međutim, Zogu je tražio dalju finansijsku pomoć i isporuke oružja. Jugoslovenska vlada nije mogla da zadovolji albanske flnansijske potrebe, a Generalštab je odbio isporuke oružja jer je smatrao da je Zogu nepouzdan i da to oružje jednog dana može biti upotrebljeno protiv Jugoslavije. Zato se Zogu ubrzo okrenuo Italiji, koja je iz političkih razloga bila spremna da podnese finansijske žrtve i već 1925. odobrila Albaniji zajam od 50 mil. zlatnih franaka. Iste godine osnovana je Albanska narodna banka s dominantnim italijanskim uticajem, dok je jugoslovensko učešće bilo samo simbolično. Italija je počela isporučivati i oružje Albaniji. Zauzvrat ona je obezbedila dolazak italijanskih instruktora u albansku vojsku i državna nadleštva i dobila brojne ekonomske koncesije koje su joj omogućile punu kontrolu nad albanskom privredom. Zogu je nastojao da se i dalje prikazuje kao prijatelj Jugoslavije pa je 1925. u Skadru osnovana Srpska banka, a 1926. potpisan je i trgovinski ugovor. Ali, posle osnivanja Albanske narodne banke Srpska banka nije imala mogućnosti za rad pa je 1927. zatvorena. Ni trgovinski sporazum nije dao značajne rezultate. Tako se udeo Jugoslavije u albanskom uvozu od 1926. do 1931. kretao između 3,6 i 9,4%, a u albanskom izvozu samo između 1,5 i 3,4%.

Zogu monarh uz pomoc Italije

Sredinom 1926. došlo je do zaoštravanja italijansko-jugoslovenskih odnosa jer Jugoslavija nije ratifikovala Nettunske konvencije. Na to je Italija odgovorila pojačanom antijugoslovenskom akcijom na Balkanu. U tom sklopu potpisan je 27. XI 1926. u Tirani italijansko-albanski pakt o prijateljstvu, kojim je Italija garantovala ne samo teritorijalni već i politički i pravni status quo u Albaniji, što je značilo Zoguov režim. Posle potpisivanja Tiranskog pakta jugoslovenska vlada je ocenila da je Zogu sasvim potpao pod uticaj Italije i počela je da radi na njegovom zbacivanju. To je naredne godine dovelo do incidenata i prekida diplomatskih odnosa 4. VI 1927. Tek posle intervencije velikih sila sukob je izglađen i odnosi obnovljeni 8. VIII. Da bi poboljšala svoj položaj prema Italiji, jugoslovenska vlada je povela politiku zbliženja sa susednim balkanskim zemljama, a 11. XI 1927. potpisala pakt o prijateljstvu s Francuskom. Na to je Italija odgovorila otpisivanjem Drugog tiranskog pakta 22. XI 1927. To je bio vojni savez u trajanju od 20 godina. Posle toga u sve albanske štabove i vojne jedinice došli su italijanski oficiri kao vojni instruktori. U Beogradu je ocenjeno da u osnovi ovakve politike vezivanja s Italijom stoje revandikacije albanske vlade na delove jugoslovenske teritorije i da će te težnje, koje Italija smišljeno podstiče, uvek biti jače od zaziranja od italijanskog zakoračenja u Albaniju. Ovo uverenje ojačano je 1928. kad je Zogu uz podršku Italije uveo monarhiju i proglasio se za kralja Albanaca.

Albanske ekonomske i finansijske teškoće

Krajem 1929. povedeni su albansko-italijanski pregovori za novi zajam; završeni su 26. VI 1931. potpisivanjem ugovora o zajmu d 100 mil. zlatnih franaka koji je Italija trebalo da stavi na raspolaganje albanskoj vladi u 10 godišnjih rata. U toku ovih pregovora Italija je pojačala pritisak za potčinjavanje Albanije. Zogu je uvideo da suviše veliki italijanski uticaj postaje opasan i za njegov položaj pa je počeo da traži poboljšanje odnosa s Jugoslavijom i Velikom Britanijom. Već u toku teških italijansko-albanskih pregovora 1929-31. došlo je do poboljšanja jugoslovensko-albanskih odnosa, što se odrazilo u povratku jednog dela albanskih emigranata iz Jugoslavije i potpisivanju ugovora o ekstradiciji prestupnika u septembru 1931. Pored toga, albanska vlada je onemogućila upadan je kačačkih četa na teritoriju Jugoslavije. Krajem 1931, oslanjajući se na podršku Jugoslavije i Velike Britanije, Zogu je odbio da produži važnost Tiranskog pakta iz 1926. za narednih 5 godina. Na to je Italija odgovorila obustavljanjem isplata rata iz zajma od juna iste godine. Usled toga i delovanja ekonomske krize Albanija je zapala u velike privredne i finansijske teškoće, pa su obnovljeni pregovori za obezbedenje priliva finansijskih sredstava iz italijanskog zajma. Italija je za to postavila teške uslove, medu kojima i sklapanje carinske unije. To je izazvalo oštru reakciju jugoslovenske vlade, koja je ocenila da bi carinska unija značila odlučujući korak ka aneksiji Albanije Italiji. Zato je alarmirala vlade evropskih sila i saveznika iz Male antante i pružila podršku Zoguu u nadi da će ga odvojiti od Italije i ojačati svoj uticaj u Albaniji. U tom cilju 20. XII 1933. potpisan je novi jugoslovensko-albanski trgovinski sporazum koji je predvideo povećanje jugoslovenskog uvoza iz Albanije radi uklanjanja albanskog negativnog salda, jer je jugoslovenski uvoz iz Albanije bio višestruko manji od izvoza u tu zemlju. U maju 1934. potpisan je i sporazum o regulisanju malograničnog prometa, a u Tirani je otvorena filijala Jugoslovenske izvozne banke. Povedeni su i pregovori za odobrenje jugoslovenskog zajma radi uvođenja državnog monopola na duvan u Albaniji. Jugoslovenska vlada je posredovala i za potpisivanje trgovinskog sporazuma između Albanije i Čehoslovačke, kako bi se umanjila albanska ekonomska zavisnost od Italije. Međutim, ove mere nisu dale očekivane rezultate, između ostalog i zbog nesolidnog poslovanja jugoslovenskih uvoznika.

Albanija je zapadala u sve veće ekonomske i finansijske teškoće pa su sredinom 1934. reducirana službenička mesta u državnoj upravi, ukinute neke prefekture i vojni štabovi, zbog čega je otpušten i jedan deo italijanskih oficira. Doneta je i odluka o zatvaranju privatnih škola, što je pre svega pogodilo Italiju. Na ove mere Italija je odgovorila demonstracijom ratne flote, koja je nenajavljena uplovila u dračku luku. Na savet jugoslovenskog, britanskog i francuskog poslanika Zogu je primio posetu italijanskog admirala i tako je dolasku italijanske flote dat karakter kurtoazne posete, ali je on uticao da Zogu postane popustljiviji. Italija je istovremeno preduzela mere da onemogući jugoslovensko-albansko zbliženje na ekonomskom planu. U tom cilju odobrila je Albaniji zajam od 3 mil. zlatnih franaka i povećala uvoz albanske robe. Međutim, redovno davanje rata zajma iz 1931. i dalje je uslovljavala regulisanjem spornih pitanja, pa su italijan-skoalbanski pregovori ponovo zapali u teškoće. Zogu je opet počeo da se koristi politikom manevrisanja. U leto 1935. on je izrazio spremnost za pristupanje Albanije Balkanskom paktu. Jugoslovenska vlada je ovo odmah podržala, ali se tome protivila grčka vlada koja nije imala poverenje u Zoguove intencije i tražila da on najpre na delu pokaže solidarnost s balkanskim zemljama. S druge strane, Italija je nastavljala s pritiskom i podsticala nezadovoljstvo u zemlji, što je u avgustu 1935. dovelo do pobune protiv Zogua u južnoj Albaniji. To je doprinelo da on napusti manevrisanje i prihvati italijanske uslove, pa je 19. II1 1936. potpisano 12 sporazuma ekonomsko-finansijske prirode, što je dovelo do novog pogoršanja jugoslovensko-albanskih odnosa.

Politika prema Albaniji bila je jedno od osnovnih pitanja u jugoslovensko-italijanskim pregovorima koji su završeni potpisivanjem jugoslovensko-italijanskog pakta o prijateljstvu 25. III 1937. Tom prilikom izmenjana su poverljiva pisma kojima je utvrđeno da dve strane ugovornice u budućnosti neće preduzimati ništa što bi kompromitovalo albansku nezavisnost, što znači da je vlada M. Stojadinovića priznala status quo, odn. postojeći dominantan uticaj Italije u Albaniji. Italijansko-jugoslovenski pakt uznemirio je albansku vladu, ali je ona nastojala da ga iskoristi za zbliženje s Jugoslavijom, kako bi pojačala svoj položaj prema Italiji. U toku proleća i leta 1937. usledile su albanske inicijative za sklapanje političkog i ekonomskog sporazuma s Jugoslavijom, ali Stojadinovićeva vlada, držeći se proosovinske orijentacije i ugovora o prijateljstvu s Italijom iz marta 1937, nije na to reagovala.

Jugoslavija prihvata italijansku okupaciju Albanije 1939.

Italijanska »mirna penetracija« u Albaniju bila je sračunata na stvaranje uslova za likvidiranje njene nezavisnosti kad se za to ukaže pogodan momenat. Mussolini i Ciano su ocenili da je taj momenat nastupio posle Miinchenskog sporazuma i naročito posle nemačkog komadanja Čehoslovačke u martu 1939. Oni su bili uvereni da evropske sile, koje nisu ništa učinile protiv razbijanja Čehoslovačke, neće reagovati ni na likvidiranje albanske nezavisnosti. Da bi izbegli suprotstavljanje Jugoslavije, oni su Stojadinovićevoj vladi ponudili učešće u deobi Albanije. U tom cilju grof Ciano je posetio Jugoslaviju u januaru 1939. Pre njegovog dolaska Stojadinović je izvršio konsultovanje s knezom Pavlom, funkcionerima u Ministarstvu inostranih poslova i Generalštabom. Zaključeno je bilo da treba nastojati da se Italija odvrati od namere da anektira Albaniju, a ako to ne uspe, da se traži pripajanje severne Albanije do Drima sa Skadrom i Medovom. U razgovorima s Cianom Stojadinović i knez Pavle su se pomirili s italijanskom namerom da okupira Albaniju i prihvatili ideju o njenoj podeli. Međutim, početkom februara Stojadinović je uklonjen iz vlade. To je izazvalo uznemirenost u Rimu, pa je odlučeno da se ubrzaju pripreme za okupaciju Albanije bez saradnje Jugoslavije, ako treba i Jugoslovensko-italijanski pakt protiv nje. Italijanska invazija izvršena je 7. IV 1939. i posle slamanja kratkotrajnog otpora u Draču i drugim lukama Albanija je okupirana u roku od tri dana, a Zogu je s porodicom napustio zemlju. Sve jugoslovenske vlade do 1935. smatrale su italijanski upad u Albaniju direktnim ugrožavanjem bezbednosti Jugoslavije. Zato je u ratnim planovima Generalštaba iz 1927. i 1930. bilo predviđeno da u slučaju iskrcavanja italijanskih trupa na albansko tle i jugoslovenska vojska odmah stupi u akciju, po ceni opšteg rata s Italijom, i okupira što veću teritoriju Albanije. Kad je došlo do italijanske agresije, ovo nije učinjeno, već su samo pojačane trupe na granici prema Albaniji, a vlada je dala izjavu da se njena politika i dalje zasniva na jugoslovensko-italijanskom paktu o prijateljstvu iz 1937. To je bio rezultat dotadanje politike napuštanja starih saveznika i povezivanja sa silama Osovine, koja je dovela Jugoslaviju u političku izolaciju, bez pravih saveznika na koje bi mogla da se osloni. Odmah posle okupacije zemlje proglašena je personalna unija između Italije i Albanije, a u junu je sjedinjena i diplomatska služba, pa je albansko poslanstvo u Beogradu prestalo s radom. U toku jula ukinuti su i albanski konzulati u Skoplju i Bitolju. Početkom avgusta i jugoslovenska vlada je ukinula svoje poslanstvo u Tirani, a otvorila Generalni konzulat, čime je priznala personalnu uniju i zakoracenje Italije na Balkan, što su učinile i ostale evropske zemlje.

...

[Kinik]

...

ALBANSKO-JUGOSLAVENSKI ODNOSI (III)

Jugoslovenska nauka o Albancima. Istorija.

Pored dela prožetih političkim pragmatizmom, postoje i dela trajnije naučne vrednosti. Od izuzetnog je značaja zbirka dokumenata srednjovekovne istorije Albanije L. Thalloczyja, K. Jirečeka i M. Sufflaya Acta et diplomata res Albaniae mediae aetatis illustrantia, I i II, Beč 1913. i 1918. Na redakciji ovog dela radio je M. Sufflay, L. Thalloczy je posredovao kod nabavke dokumenata iz Mletaka, Vatikana i Napulja, a K. Jireček je priložio svoj materijal prikupljen u Dubrovačkom arhivu. Za istoriju Albanije značajna su dela M. Sufflaya: studija o albanskim gradovima Stadte und Burgen Albaniens hauptsachlich wahrend des Mittelalters, Denkschriften der Akademie der Wissenschaften, Beč 1924; VIII poglavlje opširno koncipirane istorije Albanije Die Kirchenzustande im vorturkischen Albanien i prilog iz istorije Drača Politische Schicksale des Themas Dyrrachion, Vjestnik Zemaljskog arkiva, 1915; skica istorije grada Drivasta Statuta et ordinationes capituli ecclesiae cathedralis Drivastensis, Beograd 1927; istorijska sinteza Povijest sjevernih Arbanasa, Arhiv za arbanasku starinu, jezik i etnologiju, 1925; studija o formiranju albanskih plemena Biologie des albanischen Volksstammes, Ungarische Rundschau, V, Budimpešta 1916. Istraživačku delatnost na istoriji Albanaca M. Sufflay završava sintetičkim delom, koje je i danas od velike naučne vrednosti, Srbi i Arbanasi, Beograd 1925. Iako je postojala prikupljena građa iz raznih evropskih arhiva (Vatikan, Barcelona, Milano, Mleci, Palermo, Mantova), izdavanje zbirke dokumenata Acta Albaniae nije nastavljeno. J. Radonić, koristeći se prikupljenom građom koju je ostavio M. Sufflay i drugim izvorima, izdaje delo Đurad Kastriot Skenderbeg i Albanija u XV veku (istorijska građa), Spomenik Srpske kraljevske akademije, 1942, XCV; veći deo građe iz Mletačkog arhiva objavio je Š. Ljubić u Listinama, Zagreb 1890, IX i X. Postumno je objavljen rad J. Tomića Građa za istoriju pokreta na Balkanu protiv Turaka krajem XVI veka i početkom XVII veka, Zbornik za istoriju, jezik i književnost srpskog naroda, 1933, II i IV. Značajno delo iz razdoblja pre I svetskog rata, zbog svoje objektivnosti i dalekosežnih misli, jest Srbija i Arbanija D.Tucovića, Beograd 1914.

Promenom političke situacije na Balkanu, a naročito u Jugoslaviji, proučavanje prošlosti Albanaca posle II svetskog rata dobiva nove dimenzije i sasvim druge zadatke. Osnivanjem novih naučnih ustanova, u prvom redu na Kosovu: Filozofskog fakulteta (1960), u čijem sastavu rade katedre za albanologiju i istoriju, Albanološkog instituta (1967) i Instituta za istoriju (1967), stvorene su mogućnosti za sistematski rad na proučavanju prošlosti Albanaca. Pored problema iz daleke prošlosti Albanaca (Z. Mirdita, Problem etnogeneze Albanaca, Encyclopaedia moderna, Zagreb 1970, V), značajno mesto zauzimaju i neki problemi iz srednjovekovne istorije (A. Hadri, Randesia historike e levizjes clirimtare ne epoken e Gjergj Kastrioti-Skenderbeut, Simpoziumi per Skenderbeun - Simpozijum o Skenderbegu, Priština 1969), a zatim i proučavanja Prizrenske lige (B. Stulli, Albansko pitanje - Prizrenska liga, Rad JAZU, 1959, 318; A. Hadri, Prilog rasvetljavanju Prizrenske lige, Perparimi, 1969). Obrađuje se i položaj Albanaca u predratnoj Jugoslaviji, jugoslovensko-albanski odnosi, narodnooslobodilački rat na Kosovu i dr.
Jezik. Lingvistika. F. Bopp je u delu Das Conjugations-system der Sanskritsprache, 1917, utvrdio da albanski jezik pripada grupi indoevropskih jezika. J. Kopitar je ukazao na neke zajedničke crte u albanskom, rumunskom i bugarskom jeziku-Jedna jezička forma u trojakoj jezičkoj građi, Wiener Jahrbiicher fur Litteratur, 1820, knj. 46. Svojim radom Albanesische Forschungen (I-III, Denkschriften der Wiener Akademie der Wissenschaften, 1870-71) F. Miklošič se u krugu južnoslovenskih naučnika može smatrati osnivačem albanske lingvistike. On je istraživanja usmerio na strukturu i leksiku albanskog jezika. Metodom F. Miklošiča i komparativnim izučavanjima danskog lingviste H. Pedersena došlo se do saznanja da albanski jezik, uprkos romanskim elementima, nije poluromanski mešovit jezik. Etimološkom analizom indoevropskih elemenata u albanskom rečniku bavili su se mnogi poznati jugoslovenski lingvisti (H. Barić, K. Oštir, P. Skok). H. Barić je radio na utvrđivanju različitih epoha romanskih uticaja i postavio hipotezu o tračko-frigijskom poreklu albanskog jezika. U savremenim lingvističkim radovima utvrđena je ilirska osnova albanskog jezika.

Filologija.

Osnovna karakteristika jezičkih studija je komparativni pristup. H. Barić je, na osnovu lingvističke i paleografske analize Milanskog odlomka, smatrao da prvi albanski spomenik pripada kraju XIV v. Proučavano je i poreklo albanskog elbasanskog pisma; R. Nahtigal, u saradnji sa albanologom G. Pekmezijem, utvrđuje da je elbasansko pismo zasebno stilizovano grčko pismo iz XVIII v. Posle II svetskog rata, naročito od formiranja Filozofskog fakulteta i Albanološkog instituta u Prištini, sistematski se radi na nizu problema filološke prirode.

Gramatika i leksikografija.

Deskriptivnu, prigodnu gramatiku napisao je G. Pekmezi u saradnji sa R. Nahtigalom - Grammatik der albanesischen Sprache, Laut-und Formenlehre, Beč 1908, a autor prve gramatike na albanskom jeziku u Jugoslaviji je H. Vokshi, Gramatika e gjuhes shqipe per klasat e nalta te shkolles tetevjecare, Priština 1953.
Krajem XIX v. pojavio se prvi rečnik: Rečnik ot četiri jezika Đ.Puljevskoga, I, Beograd 1875. Slede: Srpsko-arnautski rečnik Lj. Kujundžića, Beograd 1902; Rečnik srpskoga ili hrvatskoga i arbanaskoga jezika (A-O), I sv., Zagreb 1950, H. Barića; Fjalor serbokroatisht-shqip Albanološkog instituta, Priština 1974; Albansko-srpskohrvatski rečnik M. Ndrece, Priština 1976.

Kulturni odnosi.

Komparativna kulturološka, istorijska i druga izučavanja uzajamnih uticaja materijalnih i duhovnih kultura Albanaca i Južnih Slovena ukazuju na međusobne srodnosti i kulturnu povezanost.

Narodna usmena književnost.
Pored autohtonih sadržaja i odlika, uporedna izučavanja narodne usmene književnosti Albanaca i Južnih Slovena otkrila su niz zajedničkih elemenata. Postoje zajedničke vrste i motivi u obrednoj, običajnoj, verskoj, posleničkoj, porodičnoj i ljubavnoj lirici. Zajednički motivi i sižejno-tematske osnove prisutni su u pripovednoj epici: u bajkama u stihu (vila ljubovca, zmija mladoženja), legendama u stihu (uzidavanje čeljadeta u građevinu da bi se održala, rodoskvrnuće), novelističkim pesmama (takmičenje mladića za devojku, čobanin svirkom na kavalu šalje poruku voljenoj devojci), a naročito u baladama (sestra i devetoro braće, tragična ženidba dvojice braće, muž na svadbi svoje žene, bratoubica u neznanju, svatovsko groblje i niz drugih). I u junačkim pesmama ima dosta zajedničkih motiva i ličnosti (Miloš Obilić, Marko Kraljević, Musa Kesedžija, Vuk Branković, Ilija Kuč, Mujo i Halil, Arnaut Osman, Đerdelez Alija, Mustaj-beg, Budalina Tale i dr.). U narodnim pripovetkama, a posebno bajkama, nalazimo zajedničke motive, sižee i teme (divovi zetovi, vile ljubovce, nemušti jezik, zla maćeha i progonjena pastorka). Niz zajedničkih motiva je i u novelističkim i šaljivim pričama, u kojima najistaknutije mesto zauzima Nasredin-hodža. U govornim narodnim tvorevinama: bajalicama, izrekama, brojalicama, a naročito u zagonetkama, takođe ima dodirnih elemenata i sličnih pojedinosti. Iz zajedničke borbe protiv okupatora u II svetskom ratu opevani su mnogi zajednički događaji i ličnosti. Ove sličnosti nisu uvek plod uzajamnih međusobnih uticaja već i autohtonosti koja se javlja iz sličnih ili istovetnih životnih uslova i društvenih prilika i nivoa društvene svesti. Uporedno izučavanje narodne usmene književnosti počinje pre II svetskog rata, ali je tek u novije vreme postalo intenzivnije (Sh. Pilana, V. Dančetović, D. Mićović, A. Trnavci i dr.).

Prosvetiteljstvo i nacionalni preporod.

Dela poznatog albanskog prosvetitelja iz Vaskopoje T. Kavaliotija Logika (1749), Fizika (1752), Metafizika i Protopeiria (1770) bila su popularna i kod Južnih Slovena i Rumuna. Kavalioti je bliže kontaktirao i sa D. Obradovićem, koji je 1768. bio nekoliko meseci u Sarandi i Hormovi i tom prilikom zabeležio ćirilicom mnoge albanske reci i izraze.
U delu Razgovor ugodni naroda slovinskoga A. Kačić Miošić, koristeći se i poznatom knjigom albanskog humaniste M. Barlecija - De vita, moribus ac rebus praecipue Skender- adversus Turcas gestis Georgii Castrioti, veliča i junaštvo begu Albanaca i njihovog vode Skenderbega u borbi protiv Turaka. P. Bardhi je, krajem XIX v., prepevao sedam pesama ovog dela i objavio u časopisima Albania (Bruxelles), Shqiperia (Bukurešt) i Drita (Sofija), a povodom 500-godišnjice Skenderbegove smrti u časopisu Jeta e re (Priština) publikovane su još tri pesme u prepevu E. Mekulija. O Skenderbegu je S. Zanović iz Budve, poznati avanturista koji se predstavljao i za naslednika Kastriota, napisao dve knjige: Albrege de Vhistoire de la vie et des actions de Skanderbeg, roi d'Albanie et due d'Epire (1777) i Le grand Castriotto d'Albanie (1779), u kojima nastoji da istorijski osvetli Skenderbegov lik.
U periodu preporoda, kada se sve više šire oružani ustanci u borbi za nacionalnu slobodu, jačaju i međusobne kulturno-književne veze. J. de Rada u poemi Gjon Huniadi (1847) i G. Dara ml. u poemi K'enga e sprasme e Bales (Poslednja pesma Balina, 1906) iznose ideju o federaciji balkanskih i podunavskih zemalja. U predgovoru poeme K'enga e sprasme e Bales autor poziva Albance, Crnogorce, Makedonce i Grke da se ujedine i zajednički suprotstave Turcima i Austrijancima, a protagonisti poeme bore se u Albaniji, Grčkoj, Srbiji i Mađarskoj. U pesmi na grčkom jeziku, Prava želja Albanaca, 1886, N. Frasheri je izrazio želju svoga naroda da živi u miru i sreći sa Slovenima, Grcima i drugim susedima.
U književnosti preporoda i kulturi Južnih Slovena osetno je prisustvo Albanaca. U tragediji Kastriota Škenderbeg (1849) D.M.Šporera, drami Škenderbeg (1848) J.S.Popovića, poemi na grčkom jeziku Škenderbeg (1860) makedonskog pesnika G. Prličeva, Gorskom vijencu P. Petrovića Njegoša, u lirskim pesmama S. Milutinovića - Sarajlije Piscu istorije Đorda Kastriota Skenderbega na dar i Kastriotu, u epskoj pesmi Nikola Jurišić J. Subotića, Albanci se opisuju kao oličenje junaštva.
U ovim književnim ostvarenjima ističu se tradicionalne veze Južnih Slovena i Albanaca, herojski slobodoljubivi duh i solidarnost u odlučujućim istorijskim trenucima. Na početku XX v., kada albanska publicistika postaje sve moćnije oružje u borbi za oslobođenje od Turaka, u Beogradu izlazi novina Albania (1902-06), a u Dubrovniku Shpnesa e Shqypnis (Albanska nada, 1905-07). Štampane na albanskom, srpskom i hrvatskom jeziku i uređivane i od Srba i Hrvata, ove novine još više jačaju političke, kulturne i književne veze. I istorijska dela bosanskog franjevca L. Mihačevića Po Albaniji (1911) i Crtice iz albaneške povijesti (1912) doprinela su poznavanju i afirmaciji Albanaca. U pesničkom delu Gj. Fishte Lahuta e Malcis (Malesijske gusle, 1905-07) vidni su uticaji hrvatske i bosanske književnosti, jer se autor školovao u franjevačkim samostanima u Bosni i održavao prijateljske veze sa pesnicima G. Martićem, S. S. Kranjčevićem i dr.

Period od osnivanja nezavisnih država do 1941.

U dosta bogatoj literaturi o Albaniji i uzajamnim kulturnim vezama značajni su prilozi H. Barića, P. Skoka, R. Nahtigala i dela: Srbija i Arbanija (Beograd 1914) D.Tucovića; Srbi i Arbanasi (Beograd 1925) M. Sufflaya; Crtice iz albaneske povijesti (Sarajevo 1912) L. Mihačevića; Pokret u Bosni i u Albaniji protivu reforma Mahmuda II (Beograd 1913) M. Pavlovića; Povijest Arbanasa kod Zadra (Šibenik 1922) M. Ćurkovića; Prilozi istoriji srpsko-arbanaskog ustanka (Beograd 1924) M. Koštica. U Glasniku Zemaljskog muzeja u Bosni i Hercegovini i u kolekciji Zur Kunde der Balkanhalbinsel objavljivani su i prilozi o Albancima. U naučnom časopisu Arhiv za arbanasku starinu, jezik i etnologiju (pokrenut 1923), što ga je uređivao H. Barić, objavljeni su prilozi poznatih jugoslovenskih i stranih naučnika: P. Skoka, H. Barića, R.Nahtigala, M. Sufflaya, S. Stanojevića, N. Jokla, K. Treimera, C. Tagliavinija, A. Trombettija, W. Mayer-Lubkea, T. Capidana i dr. Pri Beogradskom univerzitetu 1924. otvoren je Seminar za albanologiju kojim je rukovodio H. Barić.

listovi u početku XX veka Albanski naučnik E. Cabej objavio je priloge iz oblasti albanologije i balkanistike u časopisu Revue internationale des etudes balcaniques (urednici P. Skok i M. Budimir), u Hrvatskoj enciklopediji nekoliko članaka, a u delu Knjiga o Balkanu I (Beograd 1936) studiju Običaji Arbanasa. U istoj knjizi i albanski naučnik S. Luarasi publikuje studiju Narodna književnost u Albaniji. U raznim časopisima u Albaniji pojavljuju se prikazi, kritike, osvrti i beleške o nekim delima koja su štampana u Jugoslaviji, te prevodi jugoslovenskih autora: U Dituriji (Tirana 1912) objavljen je prilog P. Skoka Verejtje mbi pluralin kuaj (Primedbe o množini kuaj); u Leki (Skadar 1932) članak A. Uroševića Nji gojdhane mbi rrjedhje te Shqiptarvet (Jedna tradicija o poreklu Albanaca); u Hylli i Drites (Skadar 1930) članak Nji interviste me Akad. Dr Jovan Tomić (Intervju sa akademikom dr Jovanom Tomićem) o mestu gde je 1555. štampana prva knjiga na albanskom jeziku; u Perpjekje Shqiptare (Tirana 1938) objavljen je intervju sa P. Skokom: I. Orijentalne reci u balkanskim jezicima; II. Tri puta (pravca) za stvaranje albanskog književnog jezika; III. Šta su pokazala dosadašnja iskustva na Balkanu i IV. Jedan savet jugoslovenskog albanologa. U listovima Illyria i Arberia objavljeni su članci o radu Balkanskog instituta u Beogradu. U Tirani je 1926. izašao prevod knjige Srbi i Arbanasi M. Sufflaya.

U ovom se periodu veoma mali broj Albanaca iz Kosova, Makedonije, Crne Gore i drugih mesta Kraljevine SHS školuje u srednjim i visokim školama. Nacionalno ugnjetavanje i težak ekonomski položaj glavni su razlozi emigriranja mladih u Albaniju. Oni se tamo školuju i, posle oslobođenja, postaju značajan faktor zbližavanja i kulturne saradnje Albanije i Jugoslavije.

Period posle 1941.

U zajedničkoj borbi i revoluciji stvoreni su uslovi za širu i intenzivniju kulturnu saradnju, koja je bila naročito uspešna u prvim poratnim godinama. Oko 200 učitelja iz Albanije, usled nedostatka domaćih kadrova, pomaže u organizovanju školovanja Albanaca u nas. Iz Albanije koriste se udžbenici i knjige za potrebe osnovnog i srednjeg obrazovanja. Zajedničkim naporima objavljuju se prvi rečnici, pojavljuju brojni prikazi iz kulturnog života i prevodi obostranih književnih ostvarenja. Ova plodna kulturno-književna i obrazovna saradnja prekida se 1948, kada za izvesno vreme prestaje skoro svaki oblik međusobnih odnosa.
U socijalističkoj Jugoslaviji albanska narodnost je dobila brojne institucije za razvoj obrazovanja, nauke i kulture. Ovaj nagli kulturni preporod bio je popraćen političkom težnjom naših naroda i narodnosti da brojna albanska narodnost u Jugoslaviji posluži kao most kulturne saradnje sa susednom zemljom.
Jedan od zadataka časopisa i zbornika, medu kojima su najvažniji Jeta e re, Jehona, Kohe, Perparimi, Gjurmime albanologjike, Economia, Zbornik Filozofskog fakulteta u Prištini - Buletini i Fakultet filozofik te Prishtines, Biotehnika, Praxis medica i Kosova, bio je da razvijaju kulturne veze naroda i narodnosti Jugoslavije i Albanije. Izdavačke kuće na Kosovu, u Makedoniji, Crnoj Gori i širom Jugoslavije objavile su niz zbirki pesama, novela, drama te više romana savremenih albanskih pisaca. U tome su se posebno isticale izdavačke kuće Rilindja iz Prištine i Flaka e vellazerimit u Skoplju. Knjige nekih albanskih pisaca, poput I. Kadarea, dočekane su sa velikom pažnjom jugoslovenske javnosti.

Jezički odnosi.

Na osnovu jezičkih osobina, topografskih naziva i rasprostiranja pozajmica, u albanskim govorima utvrđena je dvojakost slovenskog elementa u području severno od srednjeg Drima i u srednjoj i južnoj Albaniji, što se vidi najbolje u dvojakim refleksima praslovenskih grupa tj, dj i kt ispred i: medja, alb. medje, megje; mežda, mezhde. U glasovnom sistemu značajna je zamena slovenskih nazalnih vokala o, e, gde je prvi zamenjen refleksima en, on, un, o: orendi (slov. orodje), pendar (slov. podari); trondit (slov. trotiti); sundoj (slov. soditi); porosis (slov. poročiti). En je albanska zamena za slovensko e: red, alb. rend. Slovenski uticaj ogleda se još u priličnom broju pozajmljenih sufiksa i u leksici. Posle pionirskog rada F. Miklošiča, sintetičku studiju Slavjanskoe naselenie v Albanii, Sofija 1931, napisao je Slovenske sovjetski slavist A. M. Seliščev. Po njegovom mišljenju, reci u al- slovenske pozajmice u albanskom jeziku odnose se na banskom sledeće oblasti: okućje, dvorište, kućni nameštaj (strehe, jeziku pod, kat, treme, prag, grazhd, stol, kyc, kotec, kosh, kove, veder, oborr, korite, site, kulac, mesnik); poljski radovi i poljoprivredni alati (brane, lece, lopate, kose, brazde [braze], ograje, prashit, vadit, sane, pleh); biljke, voće i povrće (tis, molike, krastavec, repe); stočarstvo, zoološki nazivi, imena domaćih životinja (blege, dele rude, bravare, govedar-lopar, celnik-kryetar i barinjve, stopan, travok-gjize, kokosh, mace, macok, zhabe, sokol, harabel, esh-iriq, piavice, karkalec, mole); pčelarstvo (korube, krine, luzme, matice, matke, roit); vode, lov (vozit, lopate, mre-zhe - rrjete, kosh, vllak - lloj rrjete); imena riba: (pestro-ve, krap, belevice); mlin, valjavica, valjarica (korite, kosh, derstile, valanice); terminologija domaće industrije (druge, kac-endes, zdrug, toper - šepate e vogl, kovač, potkua, gozhde, čekan, cekic, verige); odeća i obuća (rize, rube, opange, opinge); pravni i administrativni termini, takse, kazneno pravo (zakon, porote, bujar, rob, robinje, placke, grabit, dobi, nevoje, krahine, vojvode, kasnec, padis, pojak, carine, porez, gjobe, mite); nazivi nekih javnih i kulturnih pojava (porosit, mere-mase, vazhde, vazhdoj, darovit, gostit, bashtine, probatin, rod, kume, avitem, godit, bisedoj, i vobekte - u Italiji - i vapek, i dobet); terenski termini (rrafsh, log, rudine, lendine, breg, rreke, Horn, Hum); emocije (čudit, korit, merzit, neverit, habit, avitem, godit, zbraz); nazivi za delove čovečjeg tela (trup, koske, gerlac, gerlan, grusht).

Analiza južnoslovenskih pozajmljenica u albanskim govorima pokazuje da ih je najviše u oblasti materijalne kulture i domaće privrede, u terminologiji domaće industrije i kućnog nameštaja.
Najnovija proučavanja utvrdila su da je prisustvo albanskog jezičkog fonda u govorima južnoslovenskih naroda, naročito u srpskohrvatskom i makedonskom, preko očekivanja veliko. Albansko poreklo pastirskih termina lako je potvrditi, jer je stočarstvo bilo nacionalno zanimanje Albanaca, pa su reči iz stočarske terminologije, zahvaljujući nomadskom stočarenju, prenošene iz jednog u Albanske druge krajeve: vatra, katun, balega (alb. balge, bajge), reci u baluk, balota, bushtriq, frus, korda, djalnuti, barla, bera, južnoslo-žalo, hira, zarica, laja, barzast, urda, strunga (alb. shtrun- venskim ge, rum. strunga); šulina, bardoka, balja, baljoš, balješka, 'ezicima baljoška; ljareza, odn. ljarza (alb. larez, larza) - naziv koji označava pticu što živi u kamenu, a verovatno je dobila ime po belom perju (alb. lare, »bela pega«, i larem, e larme); djama - »mnoštvo, gomila, veliki broj, mnogo čeljadi, deca u kući« (Uzice), »čopor« (Crna Gora), alb. gegijski gjame, oskijski gjeme - »mnoštvo, gomila«.

U pozajmni leksički fond, naročito srpskih govora, idu i sledeće reci albanskog porekla: brina (breg, kosa, padina, primorski kraj) - naziv planine Brina u Crnoj Gori i Dalmaciji (iz alb. brinje), zatim škrapa - »pukotina, rupa u stenju« (alb. shkrep: kep, shkrep); bunja - »koliba, kućica sagrađena od kamena, brvnara« i bunjac - »koko-šarnik, svinjac, kotac« - dovode se u vezu sa alb. reci buj (prenoćiti, prespavati); ban-i - »stan, kuća za stanovanje, obitavalište«; magarac, magarica, magare, mak. magare, rum. magare - imaju ishodnu tačku u alb. reci magar. U albanskom jeziku izraz se javlja u nekoliko varijanti: ager," gare, gac i magar, zatim margac od magare od koje je nastalo gag. Varijantu ager nahodimo u toponimiji: Qafa e Agrit, u Dukadinu (severna Albanija); Maja e Agrorit, te Kroni i Agrushit, u Ibalu (severna Albanija). Reč se čuva u imenu planine Shpinagri (shpine gomari) - u selu Kalis u Ljumi; Shpiragri - naziv planine kod Berata sa rotaciz-mom u toskijskom dijalektu nastalom od gegijskog Shpi-nager. Dešati se, dešam se, alb. ndeshem - »sresti se s nekim, naći se«; oljeriti (upropastiti, nagrditi), alb. lyej, lyre, per lyej, lyth, lyerth (mladež); purilj-»praziluk, pras« (alb. purri, purrini); krenija - kreniše se (ponos, oholost, dika), od alb. kreni-a, krenohem; konjski kamen (Plav, Gusinje) »plavi kamen«, alb. gur kali, gur i kalter, gur, i kaltert (plavi kamen); rekoh tako na gond (rekoh nasumi-ce, nehotice), alb. gand,gond; šarati drva (alb. sharroj dru, sharre - testera, pila); teša - »haljine, stvari, kućne stvari« (Plav, Kosovo), alb. tesha (haljina, kućne stvari, sude); štirkinja (Vuk, Budmani), »žena nerotkinja, jalovka«, alb. shterpe, od shter, shterr »presušiti, presahnuti« (za izvor, reku, za stoku kad smanji mleko), a shterpe je adjektivni oblik nastao od navedenog glagola shter, shterr od koga potiče i shtjerra, shqerra (jaganjci, jagnjad); zaprušiti, zaprušim - »domaćice čim izmaknu lonac s jelom sa ognjišta, odmah zapruše onaj krug pepela koji je lonac ostavio«, u značenju »zatrpati, zasuti pokrivati vatru, žar pepelom« - ishodište tog glagola je u albanskom prush (žar, žeravica), dakle za + prushi+ ti; zarepati, zarepam - »obavezati nekoga zakletvom, zakleti«, zarepati se - »obavezati se zakletvom, zakleti se,, prisegnuti se«, od albanskog glagola rrefehem - »ispovedati se, pred sve-štenikom u crkvi, zakleti se«; pora - »generacija, pokole-nje«, od albanskog fara; lakora - »tvrdi vrh na mesu, kožica od sama mesa«; lakorina - »opnica oko mišića od žlezde«, od albanskog lakur, lekure (koža, pokožica); djelak-a - »dečak, šiparac, momčić, za muškarca od 14 do 16 godina, od albanskog gjel, plural od djale, »dečak«.

(PS. Izvinjavam se sto su mi "pobegla" albanska slova sa dijakriticnim znacima. Mislim da to za kolege albanske forumase nece biti problem.)

...

[Kinik]

...

JLZ, Zagreb, 1984.
Separat "Albanci".



ALBANCI (alb. shqiptarët [šćip'taret]).

Ime. Shqiptar je novije nacionalno ime, stari naziv je Arbër, Arbën; Arbëresh. U lI v. Klaudije Ptolemej zabeležio je u mapi sveta ime ilirskog plemena Albanoi i grad Albanopolis na području današnje srednje Albanije. Stari oblik imena bio je u upotrebi najpre u srednjoj Albaniji, a s vremenom je postao opštenarodnim imenom Albanaca u razdoblju pre Skenderbega; danas se upotrebljava u južnoj Italiji i Siciliji, Grčkoj i Arbanasima kraj Zadra. U grčkom i latinskom obliku sadržan je staroilirski toponim; kod Srba zabeležen je Raban (XII v.), Arbanasin (XIV v.), Arnaut, a u narodnom jeziku Arbanas; u bugarskom narodnom jeziku Arbananu; u starorumunskom Arbanas; kod Turaka Arnaut, Arnavut. Polazeći od oblika arb (ne alb) i domaćih izvora, koji arbën identifikuju sa rečju polje, ravnica, naučnici ističu da je to ime blisko latinskom arvum: njiva, polje i starogrčkom (urora: njiva, zemlja uopšte). Novo ime, za narod shqiptar, a za zemlju Shqipëri, Shqipni, sve se više upotrebljava među Albancima u periodu osmanlijske vlasti. Ono se šire primenjuje u XVIII v., a dominira u XIX v., kada se formira albanska nacija i nastaje njen nacionalni preporod.
Reč shqip je prethodila imenu shqiptar; upotrebljavana je neko vreme uporedo sa Arbër, Arbën, a tek kasnije ona uključuje takođe ime naroda i zemlje. U albanskoj literaturi XVI i XVII v. uporedo sa starim imenom u obliku Arbën nalazi se i reč shqip - në gjuhë shqipe: albanski, na jeziku albanskom. Da se upotreba novog imena ukorenila svedoče i akti Albanskog koncila (1703), objavljeni 1706. na albanskom jeziku, u kojima se uporedo sa Arbëni - Shqipëria, Arbëneshi - Shqiptari, nalazi i gjuhë e Shqiptarëvet: jezik Albanaca.
U XVIII v. nazivi Shqiptar, Shqipëri, Shqipni redovnija su pojava u delima na albanskom jeziku, a u XIX v. i početkom XX v. dominantan su oblik u pisanim delima i u narodu. U nekim svetskim rečnicima druge pol. XIX v. nazivi Arbër, Arbëri, Arbëni tumače se sa Shqiptar, Shqipëri, Shqipni, odn. oba naziva se upotrebljavaju kao sinonimi.
O poreklu imena shqiptar medu naučnicima postoje različita mišljenja.
P. Skok smatra da ono potiče od imena glavnog grada Dardanije Scupi (alb. Shkupi, mak. Skopje); M.Lambertz i neki drugi dovode ga u vezu s dvoglavim orlom (shqiponja), totemom u doba Skenderbega; G.Meyer ga izvodi od albanske reci shqip, shqiptoj i dr. Ipak, izgleda najprihvatljivijim ono gledište koje smatra da ime shqiptar (Albanac) dolazi od reci shqip: albanski, shqiptoj: govorim jasno.

Jezik - Dve hipoteze o poreklu

Albanci su jedan od najstarijih naroda na Balkanu, međutim prema sačuvanim podacima prvi albanski jezički spomenici u istoriji albanskog jezika javljaju se veoma kasno, tek u XIV v., a prva štampana knjiga u XVI v. Od prvih jezičkih spomenika najvredniji su odlomak iz »Ungjilli i Pashkëve« (Uskršnje Jevandelje); »Formula e pagëzimit« (Obrazac krštenja) iz 1462, s osobinama govora srednjoalbanske pokrajine Mata; »Fjalori i A. Fon Harfit« (Rečnik A. von Harffa) iz 1496, koji sadrži 50-ak reci zapisanih u Ulcinju i u albanskom primorju.
Albanski (arbanaski, arbanaški, arbanski) jezik član je velike indoevropske jezičke porodice. Dostignuća koja su u toku jednog veka ostvarena u indoevropskoj komparativnoj lingvistici omogućila su da se tačnije i sigurnije odredi mesto tog jezika u krugu indoevropske jezičke zajednice; tome su naročito doprineli F. Bopp, G. Meyer, H. Pedersen, N.Jokl i dr.
Budući da nema tekstova na ilirskom jeziku, lingvisti su prisiljeni da taj jezik proučavaju na građi koja ga po svom karakteru nedovoljno otkriva, tj. na ličnim imenima, imenima plemena i mesta koja su sačuvana na grčkim i latinskim natpisima i u tekstovima antičkih pisaca. Lingvistička, etnološka, arheološka i druga istraživanja upućuju na ilirsko poreklo albanskog jezika.
Ovu naučnu teoriju zastupaju J. Thunmann, J. G. Hahn, G. Meyer, H. Pedersen, N.Jokl, V. Pisani, E. Çabej, W. Cimochowski, А. Десницкая, R. Katičić.

Primećena je, doduše, i izvesna leksička podudarnost između albanskog i tračkog jezika.
Tračko manteia, mantia (kupina) objašnjava se albanskim man; amalusta (kamilica) dovodi se u vezu s albanskom rečju ambël, ëmbël (slatko, ukusno); dačka reč skiare (stričak) nastoji se dovesti u vezu sa albanskim shqerr, shkjerr (pocepati, rastrgnuti), shqerre (spoljna kopča, ukras, vez na nogavicama dimija i čakšira) i dr.
Predstavnici teze o tračkom poreklu albanskog jezika su K. Pauli, H. Hirt, G. Weigand, С. Младенов, J. Pokorni, D. Dečev, H. Barić, V. Georgiev, I. Popović.

Književni jezik. Štampane knjige u XVI i XVII v.

Prva štampana knjiga na albanskom jeziku »Meshari« (Misal) iz 1555. djelo je župnika Barske biskupije Gj. Buzukua; druga štampana knjiga je prevod »Hrišćanskog nauka« iz 1592. L. Matrënge (1560-1619), Arbanasa sa Sicilije. U vreme objavljivanja tih dela (XVI v.) u Albaniju pristižu katolički misionari, većinom iz Kolegija u Loretu (Italija) koji pri katoličkim manastirima i crkvenim župama otvaraju škole. Radu u tim školama posvetio se P. Budi iz Mata (1566-1622), kasnije upravitelj župe na Kosovu i zadrimski biskup. Preveo je »Doctrina Christiana« (Hrišćanska doktrina, Rim 1618), zatim »Speculum Confessionis« i »Rituale Romanum« (Rim 1621). F.Bardhi (1606-1643), zadrimski biskup, autor je prvog latinskoalbanskog rečnika (1635). Krajem XVII v. P. Bogdani, Albanac iz Žura kod Prizrena, objavljuje na albanskom i italijanskom delo »Cuneus Prophetarum« (Padova 1685), koje se smatra najlepšim spomenikom proze na gegijskom dijalektu toga vremena.
Albanski jezik XVI i XVII v. javlja se u dva osnovna književna dijalekta (gegijskom i toskijskom), koje karakteriše narodna osnova i prostiranje van lokalnog, plemenskog govora na šire jezičko područje.
U prvoj, a naročito u drugoj pol. XIX v., naglo se razvija nacionalni preporod širokih razmera (Rilindja). U njemu jezik dobija izuzetno mesto i novu sadržinu u borbi za ostvarenje vekovnih težnji za oslobođenjem. Iako albanski jezik ima dve književne varijante, medu kulturnim i javnim radnicima sve više sazreva težnja da se stvori jedinstven književni jezik za sve Albance. Šezdesetih i sedamdesetih godina XIX v. K. Kristoforidhi je preveo i objavio crkvene knjige u obe književne varijante. Njegov mali rečnik (Atina 1904), istumačen grčkim jezikom, ima sve osobine zajedničkog albanskog jezika, a po koncepciji i načinu obrade ima odlike Vukova »Srpskog rječnika«.

Već od 1864. pitanje pravopisa albanskog jezika postaje središna tema o kojoj se sistematski vodi široka rasprava kako bi se našao najbolji put rešenja. Ta rasprava nije sadržavala samo jezičko pitanje već je često dobijala i politički karakter. Stoga je, samo godinu posle Prizrenske lige (1879), u Carigradu osnovano Carigradsko društvo za pitanje pravopisa; u njemu su radili najeminentniji i najodgovorniji kulturni, naučni i javni radnici: S.Frashëri, J. Vreto, P. Vasa, K. Hoxhi i dr. Iste godine sastavljeno je tzv. Carigradsko pismo albanskog jezika.
Uvođenje latinice bilo je izuzetno značajno, jer je potvrdilo rešenost naučnih i kulturnih poslenika, Albanaca triju vera, da se udruže oko zajedničkog cilja prosvetne, kulturne i jezičke emancipacije. Carigradsko pismo albanskog jezika zasnivalo se na principu jedan glas - jedan znak, što je u jezičkom pogledu bilo najbolje moguće lingvističko rešenje. Doduše, to je pismo preuzelo i nekoliko grafičkih znakova iz grčkog pisma, što je za štampanje iziskivalo napore štamparija; s druge strane bilo je veoma pogodno, jer su se njime mogle odslikavati i najsitnije fonomorfematske i prozodijske nijanse. Bilo je oduševljeno prihvaćeno, naročito u albanskim kolonijama u Rumuniji, Bugarskoj, Egiptu, u krugovima albanske inteligencije u Carigradu i dr. Primetno je porastao broj listova, časopisa, knjiga štampanih tim pismom. Pred kraj XIX v. jezik kulture je primenom toga pisma naglo proširio svoje društvene funkcije, suprotno pisanom jeziku ranijih vekova .veoma ograničene upotrebe u delima čisto verskog karaktera. Postignuti rezultati na polju jezika i pravopisa u drugoj pol. XIX v. bili su zaloga da će Pravopisni kongres u Bitolju (1908) biti plodan. Bitoljski kongres je prihvatio upotrebu dva alfabeta, sačinjena na osnovu sinteze carigradskog i drugih latiničkih alfabeta, kao i uzimanjem nekih slova De Radinog alfabeta. Carigradsko pismo bilo je heterogeno, sačinjeno od raznih sistema, dok je današnji albanski alfabet sastavljen od samih latiničkih slova, sa devet dvosložnih grafema: dh, gj, ll, nj, rr, sh, ih, xh i zh. Neko vreme posle Bitoljskog kongresa primenjivana su u kulturnom životu oba alfabeta, ali je ubrzo Carigradsko pismo albanskog jezika ustupilo mesto novom alfabetu, prihvaćenom na Bitoljskom kongresu.
Posle II svetskog rata, u novim uslovima, albanski jezik nastavlja put ujednačavanja, zacrtanog pre više od sto godina. Jezik dobija mogućnost za svoj puni razvoj stekavši jedinstveni književni oblik i pravopis (Prištinski dogovor, 1968. i Kongres za pravopis albanskog jezika, Tirana 1972).

Postanak i razvoj.

Albanci su se kao narod počeli formirati u ranom srednjem veku. Dok su se Iliri severnog Ilirikuma stopili sa Slovenima u viševekovnom procesu, deo Ilira južnog Ilirikuma nalazi utočište u bezbednijim krajevima na jugu Balkana, i od njih vode poreklo Albanci. Gledište o ilirskom poreklu Albanaca ne osporava prisustvo grčkog, slovenskog, vlaškog, kasnijeg turskog elementa i drugih etničkih elemenata i njihovo učešće u procesu stvaranja albanskog naroda u srednjem veku. Takav razvoj može se potkrepiti filološkim, arheološkim i etnološkim istraživanjem. Najraniji zapisani i do sada poznati pomen srednjovekovnih Albanaca (Arbreši) nalazi se u tekstu vizantijskog pisca Mihaila Atalijata u kojem on govori o vojnicima pobunjenog sicilijanskog namesnika Georgija Manijakisa (1043); u opisu XI v. pominje ih i Ana Komnena, hroničarka iz XII v.

Period turske vladavine.

Turskim osvajanjima na Balkanu pružili su snažan otpor i Albanci. Posle Maričke (1371) i Kosovske bitke (1389) sultan Bajazit je uspeo da za kratko vreme osvoji srednju i severnu Albaniju od Skadra do Drača. Da bi pružili što uspešniji otpor, albanski feudalci su ujedinili svoje snage na čelu sa Gjergjom Arianitom. On je organizovao dva ustanka (1434 -35. i 1443), koji su obuhvatili teritoriju od Skadra do Valone. Turci su pretrpeli tri poraza, ali su u krvi ugušili ustanke. Mletačka Republika uspela je da zauzme Drač, Lješ, Drivast i Skadar.

Posle povratka Gjergja Kastriota Skenderbega u Albaniju 1443, u trenutku kada su Turci kod Niša pretrpeli poraz od ugarske vojske, za kratko vreme oslobođena je gotovo čitava Albanija. Sve do njegove smrti 1468, punih 25 godina, sultani Murat II i Mehmed ll nisu uspeli da pokore Albaniju. Skenderbeg je u srednjoj Albaniji formirao feudalnu državu sa centrom u Kroji. Otpor albanskog naroda osmanlijskom osvajaču snažno je odjeknuo kod svih balkanskih naroda i širom Evrope.

Posle Skenderbegove smrti Albanija je veoma oslabila. Osmanlijski osvajači uspeli su 1501. da zauzmu i Drač. Mletačka Republika je sklopila mir s Turcima 1503. i tako je čitava Albanija pala pod osmanlijsku vlast. Zbog te najezde osvajača stanovništvo je masovno iseljavalo u Italiju. Osmanlije su zavele vojnospahijski sistem, koji je imao loše posledice: pogoršalo se ekonomsko, društveno i političko stanje, a najveći deo stanovništva je prešao u islam. Islamizacija je prvo zahvatila feudalce, pa gradsko stanovništvo i, najzad, seosko. Da ubrza sam proces, sultan Selim II (1566-74) je oslobodio dažbina svaku kuću iz koje bi makar jedan muškarac prešao u islam. Tako je, još u XVIII v., bilo hrišćanskih kuća u kojima su jedan ili više muškaraca bili muslimani. Zbog teškog položaja naroda i težnje za osamostaljenjem i slobodom, u periodu od XVI v. do prve pol. XIX v. bilo je više ustanaka. Na jugu Albanije i jednom delu Grčke i Makedonije stvorio je Alipaša Tepelena veliki pašaluk sa središtem u Janjini, gde je vladao u uslovima svojevrsne ekonomske i političke autonomije. Na severu je za Mustafapaše Bušatlije naročito ojačao Skadarski pašaluk. Oko Mustafapaše okupljali su se feudalci iz severne i srednje Albanije, a i oni sa Kosova i iz Makedonije. Porta je centrifugalna nastojanja obaju paša silom skršila.

Proces narodnog preporoda (Rilindja)

Od kraja 30ih godina XIX v. do 1912, a osobito u drugoj pol. XIX v., odvijao se proces narodnog preporoda i nacionalne emancipacije Albanaca. On se javlja nešto kasnije od nacionalnih pokreta nekih balkanskih naroda, što je rezultat stepena i ritma privrednog razvoja, socijalne i verske strukture te političkih odnosa na Balkanu i u Evropi. Prvu fazu pokreta do 1878. karakteriše organizovanje niza lokalnih ustanaka protiv organa vlasti, javljanje prvih ideologa pokreta (N. Veqilharxhi i Z. Jubani) koji postavljaju temelje nacionalne i političke misli (posvećuje se posebna pažnja pitanju jezika, pisma i škola, kako bi se narod što brže prosvetio i razvila kultura) i delovanje albanske emigracije (Bukurešt, Sofija, Istanbul, Beograd i dr.). Za drugu fazu je karakteristično stvaranje ► Prizrenske lige (1878-81), koja je uspela da razvije širok i snažan nacionalni pokret u vreme velike istočne krize. Pod vodstvom Lige A. su delimično i privremeno izvojevali svoju autonomiju. Od 1881. do 1908. otpor protiv osmanlijske vlasti jenjava (ustanci su mahom lokalnog karaktera), ali se značajno razvija prosveta i angažovana književnost nacionalnog preporoda; takode se nastavlja kristalizacija nacionalne političke misli Albanaca. Razdoblje 1908-12. obeležava veći zamah otpora protiv Turske, naročito 1912, kada taj otpor dobija karakter opšteg ustanka Albanaca. Ustanici te godine zauzimaju Đakovicu i Prištinu, zatim celo Kosovo, a i Skoplje u Makedoniji. Pored značajnih uspeha ustanika, turska vlada ipak nije dala autonomiju Albancima (-> albansko-jugoslavenski odnosi)

Period 1912-18.

U prvom balkanskom ratu oslobođena su od osmanske vlasti i područja Kosova i Metohije u kojima su A. činili većinu stanovništva. Kosovo i Prizren ušli su u sastav Kraljevine Srbije, a Peć, Đakovica i Istok u sastav Kraljevine Crne Gore, što je sankcionisano odredbama Londonskog ugovora od 30.V 1913. Na kongresu u Valoni (28.XI 1912) proglašena je nezavisnost Albanije, a na londonskoj konferenciji ambasadora velikih sila 20.XII 1912. i pomenutim Londonskim ugovorom određene su granice novostvorenoj albanskoj državi prema Srbiji, Crnoj Gori i Grčkoj. Međutim, granični sukobi, koji su od samog početka bili veoma česti, naročito prema Srbiji, nisu prestajali, a kritičnu tačku dostigli su u vreme masovnog upada više hiljada oružanih Albanaca na teritoriju Kraljevine Srbije kod Debra 22.IX 1913, na što je Srbija odgovorila vojnom akcijom i prodorima na pograničnu teritoriju Albanije. Tu akciju osuđivale su SSDS i druge napredne snage u Srbiji. Zbog nezadovoljstva dela Albanaca na teritoriji Kosova i Metohije ulaskom u sastav srpske (i crnogorske) države i njihovih akcija otpora, srpska je vlada u oktobru 1913. donela Uredbu o javnoj bezbednosti u oslobođenim oblastima, kojom su bile predviđene stroge kazne za svaku vrstu otpora, a važenje srpskog Ustava od 1903. samo delimično je prošireno i na stanovnike Kosova i Metohije, kao i Makedonije. Zbog takve politike vladajućih krugova Srbije i sličnih mera Kraljevine Crne Gore prema stanovnicima Kosova i Metohije, zatim iz ekonomskih, verskih i drugih razloga, kao i zbog podrivačke politike AustroUgarske,. dolazilo je do migracionih kretanja, pa se jedan broj Albanaca i Turaka iselio u Albaniju i Tursku. Odnos srpskih vlasti prema stanovništvu Kosova i Metohije (kao i Makedonije) bio je nešto poboljšan tek u prvoj pol. 1914, kako zbog relativnog stabilizovanja prilika u ovim oblastima tako i iz unutrašnjih i spoljnopolitičkih razloga.
U I svetskom ratu, posle vojnog poraza srpske vojske, Austro-Ugarska je krajem 1915, okupirala Kosovsku Mitrovicu, Peć i Đakovicu, a Bugarska južne delove Kosova (Kačanik, Gnjilane, Uroševac, Prizren, Orahovac i Prištinu). Dok je bugarski okupator zaveo surovi režim ugnjetavanja stanovništva, austrougarske vlasti vodile su demagošku politiku prema Albancima (otvaranje škola na albanskom jeziku i dr.), stvarajući na taj način medu njima iluziju o njihovom prisajedinjenju »Velikoj Albaniji« koja bi bila pod protektoratom AustroUgarske. U oktobru 1918, posle proboja solunskog fronta, snage 1. srpske armije, Jugoslovenska divizija i francuske trupe vratile su Kosovo i Metohiju u sastav Kraljevine Srbije. Povratak u okvire srpske države i s njom ulazak u Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca (1. XII 1918) znatan deo albanskog stanovništva dočekao je s pojačanim nezadovoljstvom, koje je često prerastalo u oružani otpor. Taj otpor bio je podstican kako iz Albanije tako i od Italije i crnogorske dinastije. Oblasti naseljene Albancima koje su ušle u Kraljevstvo SHS nalazile su se posle 1918. u stanju previranja i kolebanja albanskog stanovništva između dve države. Ove oblasti ušle su u jugoslovensku državu s najvećim brojem nerešenih pitanja, te je dolazilo i do oružanih sukoba između znatnog dela nezadovoljnog albanskog stanovništva i vojnih vlasti. Do ovakvih sukoba dolazilo je kasnije i prilikom uspostavljanja organa vlasti nove države.

Period 1918-41. Bez pravne zaštite manjina

Prema statističkim podacima u popisima stanovništva Jugoslavije, sakupljenim po kriterijumu maternjeg jezika, 1921. bilo je 439.657 Albanaca, a 1931. 505.259. Stvaranjem jugoslovenske državne zajednice položaj Albanaca, kao nacionalne manjine, relativno dugo nije bio rešen, jer je pitanje granice prema Albaniji ostalo otvoreno, pre svega zbog pretenzije Italije da uspostavi svoj protektorat nad albanskom državom. Po Vidovdanskom ustavu od 1921. dobili su formalno sva, politička i građanska prava koja su imali i drugi narodi, ali A. mnoga od njih nisu uživali. Iako najbrojnija nacionalna manjina u Kraljevini Jugoslaviji, bili su u političkom, ekonomskom i kulturnom pogledu iz više razloga u najnepovoljnijem položaju. Lišeni u praksi prava upotrebe svog maternjeg jezika u školama, A. nisu imali mogućnost da neguju svoju nacionalnu kulturu, a time i da se uspešnije brane od nacionalnog ugnjetavanja.

Više činjenica je uslovljavalo ovakav položaj Albanaca. U jugoslovenskoj državi, stvorenoj na osnovama centralizma i nacionalne neravnopravnosti, vladajuća srpska buržoazija gledala je na albansku narodnost kao na elemenat državne dekonsolidacije; to je i bio razlog što se neposredno posle rata ova izborila da se Albancima, kao nacionalnoj manjini, ne pruži pravna zaštita međunarodnim ugovorom, kao što je to učinjeno prema ostalim
manjinama (Nemcima, Mađarima, Slovacima i dr.) nastanjenim na teritoriji Jugoslavije. Ovakav položaj Albanaca uslovljavala je i slabost albanskog nacionalnog pokreta koji je bio verski, plemenski i politički razjedinjen, s pretežnim uticajem još nerazvijene i polufeudalne buržoazije na albanske mase. Privilegovana u vreme turske vladavine, buržoazija je težila u prvom redu da sačuva svoje ekonomske pozicije (velike posede) i u tom smislu delovala protiv interesa albanskih masa. Taj gornji sloj, iako malobrojan, sve se više povezivao, ekonomski i politički, sa srpskim i drugim vladajućim grupama, što se negativno odražavalo na prosvetnu, kulturnu i nacionalnu emancipaciju albanskih masa u jugoslovenskoj državi. S druge strane, Albanija, kao mala balkanska država, stvarno tek u formiranju, nalazeći se između moćnih suseda i izložena njihovom uticaju (naročito Italije), nije mogla da sačuva ni svoju nacionalnu nezavisnost, a još manje da bude čvršći oslonac za svoje sunarodnike u drugim zemljama.

Državno uređenje Jugoslavije, izgrađivano na principima negiranja posebnih nacionalnih interesa jugoslovenskih naroda, imalo je za cilj i upravno-administrativno razbijanje svih nacionalno kompaktnih teritorija, pa i onih na kojima su A. živeli u većini. Odmah posle rata Kosovo i Metohija bili su podeljeni na 4 okruga: Zvečanski (3 sreza), Kosovski (4 sreza), Metohijski (3 sreza) i Prizrenski (5 srezova). Podelom zemlje na oblasti, prema odredbama Vidovdanskog ustava, koje su stupile na snagu tek 1927, teritorije u kojima su pretežno nastanjeni A. bile su razdeljene u dve oblasti: Kosovsku oblast, sa 12 srezova, kojoj su pripojeni i delovi Srbije od pre 1912, i to tako da je srpsko stanovništvo i u ovoj oblasti bilo u većini, i Zetsku oblast, u koju su ušla samo 3 metohijska sreza. U vreme šestojanuarske diktature, dekretom o podeli zemlje na banovine, još je striktnije sprovedeno razbijanje teritorija nastanjenih pretežno Albancima: teritorija Kosova i Metohije podeljena je medu tri banovine (Moravsku, Zetsku i Vardarsku). Vladajuća buržoazija nastojala je ovakvim administrativnim uređenjem, da suzbije svaki nacionalni pokret, pa i nacionalne težnje Albanaca.
Samovolja i podmitljivost činovničkog aparata, lične, rođačke i političke veze, koje su imale značajnu ulogu u društvenom životu Kraljevine Jugoslavije, naročito su bile izražene u ovom njenom području. Najveći pritisak na albansko stanovništvo državne vlasti vršile su prilikom gonjenja kačaka, kada je dolazilo do masovnih hapšenja, ubistava, paljevina sela, raseljavanja čitavih porodica pod sumnjom da saraduju sa kačacima, i dr.

Početkom 1921. vlada je izdala dekret, tzv. Objavu kojom se propisivala upotreba vojske za gonjenje kačaka i obavezivalo stanovništvo da za vreme operacije čišćenja na određenom području izdržava vojsku. Izuzetno stroge odredbe iz Objave ušle su kasnije u Zakon o zaštiti javne bezbednosti i poretka u državi. Pored represalija nad stanovništvom, kojima se težilo »pacifikaciji« Kosova, državne vlasti su nad Albancima primenjivale i druge mere pritiska. U graničnom delu prema Albaniji raseljavane su mnoge porodice Albanaca u druge krajeve i umesto njih nastanjivani »nacionalni elementi«. Merama kolonizacije takođe se težilo da se na ovom području ojača srpski živalj. Posledica toga, između ostalog, bila je i pojava iseljavanja Albanaca i Turaka. Međutim, pored svih ovakvih pritisaka režima, koji su najčešće vršeni pod izgovorom zaštite državnih granica i konsolidacije države, među albanskim, srpskim, makedonskim i crnogorskim stanovništvom na Kosovu nije bilo nacionalnih trvenja, a još manje sukoba. Razloge za ovakve međunacionalne odnose u širim slojevima naroda treba tražiti u dugogodišnjem zajedničkom životu i stradanjima pod tuđinskom vlašću, sličnom socijalnom položaju, kao i u okolnosti što još uvek nisu došle do izražaja štetne posledice unutrašnjih i spoljnih političkih konfrontacija.

Političko delovanje

Političko delovanje Albanaca u prvim godinama jugo slovenske države najviše je dolazilo do izražaja preko organizacije -> Džemijet, koja je na verskoj, islamskoj, na verskoj osnovi obuhvatila i znatni deo Turaka sa Kosova, Makedonije i Sandžaka. Najveći politički uspeh Džemijet je postigao na parlamentarnim izborima 1923, kada je, osvojivši više od 70.000 glasova i 14 poslaničkih mandata, dobio podršku trećine od ukupnog broja birača na Kosovu i u Makedoniji. Vođstvo organizacije nalazilo se u rukama albanskih i turskih aga i begova, bivših feudalnih gospodara, koji su težili da u sporazumu i saradnji s vladom sačuvaju svoje ekonomske pozicije. Saradnjom s Radikalnom strankom, vodstvo Džemijeta je nastojalo da ostvari pre svega svoje ekonomske zahteve: isplatu zaostale rente i povećanje maksimuma zemlje koja će se izuzeti od agrarne reforme. Drugi zahtevi bili su političke prirode i odnosili su se na ravnopravnije učešće Albanaca i Turaka u lokalnim organima vlasti na Kosovu i u Makedoniji, uzimajući u obzir brojnost stanovnika, zatim zahtev prosvetno-verskog karaktera: omogućavanje nastave u školama na maternjem jeziku i ustanovljenje šerijatskih sudova. Podržavajući centralističku politiku vlade, Džemijet je dobijao samo neke koncesije u pogledu zaštite ekonomskih interesa bivših feudalnih gospodara, dok su politički zahtevi o ravnopravnijem učešću Albanaca u lokalnim organima vlasti i otvaranju škola na maternjem jeziku ostali neispunjeni. Time se njegovo vođstvo samo kompromitovalo u očima albanskih masa kao takođe odgovorno za teror vlasti koji je vršen (najveći pritisak vlasti nad albanskim življem 1923. i 1924. bio je upravo u vreme dok je Džemijet pomagao radikalsku vladu u razračunavanju sa drugim političkim grupama). Džemijet se, 1925, odlučio za prelazak u opoziciju, ali je tada razbijen i eliminisan od režima. U to vreme došlo je i do masovne amnestije kačaka i njihovih jataka (1924. i 1926), čime su vlasti uspele da suzbiju kačačke akcije.

U jugoslovenskoj državi pokušao je politički da deluje sa teritorije Albanije Kosovski komitet (osnovan 1919), sa ciljem stvaranja »Velike Albanije« pod protektoratom Italije. Raspušten je 1925. posle dolaska A. Zogua na vlast. U godinama pred II svetski rat Kosovski komitet obnavlja svoju aktivnost sa istim ciljevima. Jugoslovenska vlada potpomagala je one albanske nacionalne organizacije (Bashkimi kombëtar) koje su vodile borbu protiv italijanskog uticaja u Albaniji.

Nezadovoljstvo agrarnom reformom

Krajevi naseljeni Albancima bili su privredno najzaostalija područja Kraljevine Jugoslavije. Gotovo 90% aktivnog albanskog stanovništva bavilo se zemljoradnjom, čija je produktivnost zbog primitivne obrade bila vrlo niska. Zbog sve usitnjenijih seljačkih poseda, naglog porasta broja stanovnika i pada cena poljoprivrednim proizvodima, naročito u periodu agrarne krize, došlo je do velikog osiromašenja seljaštva. Industrije skoro da nije bilo, a položaj malobrojne radničke klase bio je izuzetno težak.

Velike društvene promene trebalo je da donese agrarna reforma. Međutim, njeno radikalno izvođenje onemogućeno je, slično kao i u Makedoniji i BiH, kompromisom između vlade i domaćih veleposedničkih slojeva. Da bi pridobila džemijetske poslanike da glasaju za centralistički ustav, vlada se, 1921, pismeno obavezala da će im za oduzetu zemlju obezbediti veliku novčanu naknadu i da će od agrarne reforme izuzeti beglučke posede do 300 ha. Iako su feudalni odnosi formalno raskinuti, bivši feudalni gospodari, čitluksahibije (u većini A. i Turci) i dalje su ostali vlasnici zemlje, a stvarni obradivači zemlje, bivše čivčije, morali su i dalje da plaćaju hak. Odlaganje izvođenja agrarne reforme bilo je upereno protiv bivših kmetova i siromašnih seljaka, kako Albanaca tako i Srba i Crnogoraca. Sprovođenjem agrarne reforme, koje je otpočelo na Kosovu tek 30ih godina, čivčije su, bez obzira na nacionalnu pripadnost, postali vlasnici zemlje koju su obrađivali.
Prema statističkim podacima iz 1940, na Kosovu je, po Zakonu o uređenju agrarnih odnosa, 11.368 čivčijskih (kmetskih) porodica dobilo zemlju u ukupnoj površini od 50.279,58 ha, ili 4,42 ha po porodici. Po ostalim odnosima
zemlju je dobila 2.721 porodica u ukupnoj površini od 8.027,01 ha, ili 3,21 ha po porodici. Istovremeno, kolonizacijom na Kosovu je dobilo zemlju 10.714 porodica kolonista, 248 dobrovoljaca, 80 četnika, 172 optanta i 508 autokolonista, tj. ukupno 11.722 porodice. Zemljište koje je dodeljeno kolonistima iznosilo je ukupno 99.308,27 ha, ili 8,47 ha po porodici. Takvo sprovođenje agrarne reforme uzrokovalo je nezadovoljstvo Albanaca i uticalo na njihovo iseljavanje.

Karakteristična je bila i velika kulturna i prosvetna Albanaca u Jugoslaviji, u kojoj je, inače, nepismenost bila velika. I pored toga što su ustav i prosvetni zakoni omogućavali da se u osnovnim školama otvaraju odeljenja s albanskim nastavnim jezikom, otvarane su osnovne i srednje škole isključivo na srpskohrvatskom jeziku. Te škole pohađalo je malo albanske dece, a to je uslovilo bezmalo opštu nepismenost Albanaca. God. 1932. u državnim osnovnim školama bilo je 11.240 Albanaca, ili 9% ukupnog broja osnovaca u Kraljevini Jugoslaviji, u građanskim školama samo 16 Albanaca, u gimnazijama 69, ili 0,9% učenika svih srednjih škola, a na studijama samo 11; nastavnika albanske narodnosti bilo je 53. Vlastima i vladajućim domaćim posedničkim slojevima odgovarala je ovakva zaostalost albanskih masa. Postojao je (1939) i neznatan broj javnih biblioteka, jedan narodni univerzitet, nekoliko orkestara, horova i dramskih grupa u gradovima i školama, mali broj stalnih bioskopa i radioaparata. Nije bilo domova kulture, kulturnih i naučnih ustanova niti izdavačke delatnosti. Zdravstvenom i poljoprivrednom prosvećivanju stanovništva takođe se nije poklanjala veća pažnja. Na Kosovu je 1940. bilo samo 46 lekara, što znači da je na jednog lekara dolazilo 13.196 st. Radila je samo jedna niža poljoprivredna škola, koja nije mogla bitnije uticati na poljoprivredno prosvećivanje.

...

[Lorenz]

(PS. Izvinjavam se sto su mi "pobegla" albanska slova sa dijakriticnim znacima. Mislim da to za kolege albanske forumase nece biti problem.)

...

Neobicno vazni prilozi koje si postirao su doprino za drugacije "gledanje" prozimanja Albanaca sa okolnim narodima, Srbima prvenstveno. Zato jedno veliko HVALA!
Kolikogod izgledalo neverovatno sa sadasnje tacke gledista, mogucnost koja je kosovskim Albancima ukazana da budu ravnopravni sa okolnim narodima, verujem da ce doprineti i zblizavanju Albanaca sa okolnim narodima. Jer, bice vremenom odbaceni mnogobrojni streotipi koji ce ustupiti mesto medjusobnom istinskom uvazavanju. Jeste za sad daleka perspektiva ali vreme ce biti najbolji, da se malo nasalim, Vladan(Doktor), koji ce omoguciti da zaraste sadasnja duboka medjusobna podela.
Naravno, na kosovskim i Albancima iz drugih krajeva nekadasnje Jugoslavije lezi ogromna odgovornost da se to ostvari. No bez uzajamne pomoci i dobrih namera svih komsija, Srba prvenstveno, od cije dobre volje zavisice mnogo toga, nadamo se prevladjivanju teskih etapa.

Poduza je lista "albanofila" koji su proucavali "arbanasku starinu" i kojima Albanci duguju vecitu zahvalnost. Zato jos jednom velika im hvala.

Naravno i dragom Kiniku koji je napravio ovu retrospektivu Rta dobre nade!

[bachios]

bravo , super analiza

[Madam_Secretary]

svaka cast kiniku na ulozenom trudu!

[Deep Space 9]

...Kada ce konacno ljudi shvatiti da im je prvi komsija blizi bez obzira na etnicku pripadnost od onog sunarodnika koji je 500km daleko i nikada ga nisu upoznali.

Vrlo je interesantno kako su Albanci ovu mudrost shvatili i prihvatili tek 17.02.08. Prije toga to su izgovrale samo izdajice albanskog naroda...

[Deep Space 9]

Sto se tice kinikove "istorije" samo par napomena.

Izmedju Ilira i Albanaca postoji "rupa" od 8 vijekova.

Sta cemo sa "Albanijom" na Kavkazu? Koincidencija?

[Madam_Secretary]

Sta cemo sa "Albanijom" na Kavkazu? Koincidencija?

mislis danasnji aZerbejdzan?

Sa kvalitativno-metodološke tačke gledišta ova “kavkaska” teorija ima više naučnih osnova jer je zasnovana na znatno jasnijim i temeljnije istrzenim istorijskim izvorima za razliku od one prve “ilirske” (čiji su inače najvatreniji pobornici upravo Albanci iz sasvim razumljivih političkih razloga). Naime, zasigurno se zna u istorijskoj nauci da je u antičkim vremenima (npr. za vreme Aleksandra Makedonskog) postojala zemlja Albanija na Kavkazu čiji je vladar doneo darove Aleksandru kada je ovaj prolazio severnim Iranom jureći persijskog kralja Darija III. Ključni srednjevekovni izvor koji nam govori o dolasku Albanaca na Balkan je vizantijski hroničar i državni službenik Mihailo Ataliota koji je opisao vizantijsku povest od godine 1034. do 1078.

Prema njegovom pisanju, vizantijski zapovednik Sicilije, Đorđe Manijak je u nameri da silom zauzme carigradski presto krenuo sa svojom vojskom 1043. g. u kojoj su bili i sicilijanski Albanci (naseljeni na Siciliji sa Kavkaza od strane Arapa) sa ženama i decom. Nakon vojnog poraza od strane legitimnog carskog zapovednika kod Dorjanskoj jezera sicilijanski Albanci su zamolili lokalne Srbe da im dozvole da se nasele u obližnjim planinama što su im ovi i dozvolili. Tako su se prema ovom vizantijskom izvoru, kavkasko-sicilijanski Albanci (na turskom Arnauti – “oni koji se nisu vratili”) naselili u oblasti severoistočno od grada Elbasana. Albanski jezik se inače u istorijskim izvorima pominje po prvi put kasno: tek godine 1285 kao “lingua albanesesca” u jednom dubrovačkom rukopisu. Ipak, da se etnonim Albanci ne mora vezivati samo za danas nam poznate Albance/...e/Arbanase govore nam vizantijski izvori iz IX veka u kojima se etnonimom “Albani” nazivaju slovenski stanovnici iz okoline grada Drača.

Na kraju, donekle je eto i razumljivo zašto albanski istoricari, albanologija uporno pokusava prikriti, zanemariti iodbaciti stricto sensu naucne dokaze i podatke o “kavkaskom poreklu”Albanaca, a govore samo o “ilirskom” poreklu Albanaca – pored etničkog želi se zacementirati tapija nad delom teritorije Srbije (čiji su toponimi skoro isključivo slovensko-srpski), kao i jos nekim drzavama(npr Makedonijom ili severnom Grckom) i na osnovu falsifikovanja istorijskih cinjenica, pokusavaju dokazati "starije"(toboz autohtono) poreklo i toboz "izvorno istorijsko pravo Albanaca", u odnosu na Srbe , Makedonce..., pred međunarodnom naučnom javnošću. Ova teorija o "izvornom ilirskom poreklu" Albanaca na Balkanu mozda ima samo delimicne potvrde u naucnim istrazivanjima koja se odnose na prostore danasnje Albanije(istorijski izvori o kraljevini Dardaniji, ili Arban), a sasvim je antroploski dokazivo da se ne moze odnositi na prostore izvzn danasnje Alanije. ali cak ni ti izvori o "ilirskoj kraljevini Dardaniji" nisu potvrdjeni kao sasvim jasni, prepoznatljivi i autenticno validni.

A ciljevi takve kvazi teorije nisu naucni, vec iskljucivo sracunato politicki, reklo bi se politikantski. Sa jasnom politickom namerom da se pruzi nekakva "naucno-istorijska" osnova za albanski separatizam u Srbiji(na Kosovu), Makedoniji, Crnoj Gori..itd.

Ipak, prilicno je jasno da “kavkaska” teorija o etnogenezi Albanaca ima daleko vise prednosti i temeljnih dokaza, od njihhove "ilirske". A posebno jednu ( naučno vrednu) prednost u odnosu na “ilirsku” teoriju: zasnovana je na najmanje nekoliko direktnih verodostojnih istorijskih i antropoloskih naucnih izvora(prof dr. Jenny Watson, prof dr Ian Brownlie, prof dr Martin L. Catrige), dok se kvazi- teorija o “ilirskom”(tzv autohtonom) poreklu Albanaca na Balkanu, ne zasniva ni na jednom validnom potvrdjenom naucno- istorijskom izvoru niti dokazu.

au, kako su albanci jedan tezak & uzasno nezahvalan narod

[Kinik]

...

Pre svega, - hteo bih da napomenem da 4 teksta nisu "Kinikova istorija".

To su separati iz drugog (latinicnog) izdanja enciklopedije Jugoslavije, Jugoslavenskog Leksikografskog Zavoda "Misloslav Krleza", Zagreb, 1984. godina.
Separati su naknadno stampani zbog potpunijeg sagledavanja nekih istorijskih cinjenica, kao i nezadovoljstva odredjenih clanova Redakcije enciklopedijskim odrednicama. Iz samih odrednica se vidi (prema jeziku i stilu, oblasti, temi) da su ih pisali naucnici iz svih EX-Yu republika.
Nisam hteo da postiram literaturu, posto bi to bilo preobimno.
Smatram da ako je neko zainteresovan da procita sve od slova do slova - pa valjda moze naci prvi tom enciklopedije u boljoj biblioteci.

Ja poznajem neke ljude koji su se dogovarali: ti kupuj latinicno hrvatsko-srpsko izdanje (prema abecedi), a ja cu cirilicno (prema azbuci) pa cemo se negde naci na pola puta. Normalno, izaslo je vise knjiga u latinicnom izdanju (imam ih 6 tomova).

Nisam imao potrebu da bilo sta dokazujem - to su samo enciklopedijske ordednice iz "Jugoslavike", autora koji imaju ime i prezime, autoritet, naucni kredibilitet i odgovaraju za napisano. No, neke cinjenice su mi vise nego interesantne, i sto da krijem - iznenadjujuce i prijatne.

Recimo ono, sto je stari znalac Lorenz odmah istakao - jedno sveopste prozimanje, izvandredno isprepletane odnose Albanaca sa susednim drzavama / narodima od samih istorijskih pocetaka. Pre svega sa Vizantijom, srednjovekovnom srpskom drzavom, Dubrovnikom, makedonskim i bugarskim velikasima i njihovim drzavama, Ugrima, Bosnom, Hrvatima i njihovom srednjovekovnom drzavom, Venecijom, dalmatinskim gradovima / polisima.
Preko saveza, orodjavanja, crkve, trgovine.

Tu ne moze biti ni govora o nekim "balkanskim crvenokoscima" koji su za so i secer mislili da je to "sneg"!
Kakav sneg, kad su so proizvodili kao napredni stocari, a secer i zacine uvozili kao dobri trgovci?

Pa cak i u doba nadiranja Osmanlija. Kako tamo pise (ako je neko pazljivo citao?)
Pa u svakoj kuci morala su postojati barem dva clana koji su primili islam, - da bi sacuvali ostale, a i zadobili neke povlastice.

Zasto bi se grcka heterija razlikovala od albanskih ustanika protiv Osmanlija?
Po cemu se politika nacionalnog preporoda Albanaca razlikovala od nacionalne politike srpske drzave?
Zasto bi se pokret Rilindja razlikovao od italijanskog Risorgimenta?
Po cemu je to Prizrenska liga neprihvatljiva, dok svi ostali balkanski narodi imaju pravo da isticu svoju borbu za nacionalno samoodredjenje?

I sa kojim pravom danas neki zaosinuti likovi po Evropi, a ovde pre svega mislim na Spaniju, Grcku, Kipar, Slovacku & Cesku i Rumuniju - brane svoje neodgovorno pravo da ne resavaju probleme sa sopstvenim manjinama ... sve "do poslednjeg Albanca?"

Evo da napravim paralelu sa Ceskom & Slovackom, koje se tako trse oko "krajnje delikatnih pitanja oko Kosova", - pozivajuci na neki zaoshinuti status quo, i ostale nebuloze (sramnog i debilnog poredjenja sa "Minhenskim sporazumom"), - pa da ih pitam: gospodo "panjovi", pa koj ste se andrak trsili '68. protiv rusnjaka; kako niste mogli da shvatite da rushite delikatnu ravnotezu dva bloka ... i ostalo njesra.
Pa ste se trsili!
A sada Albanci trebaju da placaju za vase lagodno pivopijenje i masno prezderavanje?
C,c,c,c!

Ovo je bio samo mali off-topic, pa da se vratim temi.

Interesantna mi je takodje bila informacija o albanskom prosvetitelju T. Kavaliotiju, i njegovim delima - Logika (1749), Fizika (1752), Metafizika i Protopeiria (1770), koji je tu ucinio mnogo pre Dositeja. Sto nije ni cudno - naslanjao se na latinski svet.

Jedna 4umska nikinja iz dijaspore je tako mrgudno predlozila da se procitaju neke knjige i govorila nesto oko proterivanja i "zauzimanja tudjih imanja / zemlje", zaboravljajuci pri tome da kaze koliko su desetine / stotine hiljada muslimanskog zivlja bile isterane iz Srbije od vremena dva srpska ustanka?
I sta su trebali da rade drugi zitelji / narodi po teritorijama sa kojih su se Srbi iselili u par navrata pod vodjstvom svojih politickih i religioznih prvaka?
Zao mi je, - i onda su postojali skvoteri. Kako kaze ruska poslovica; sveto mesto nikada nije pusto!

Mogla bi da nadje u istorijskom arhivu dopis Petra, uzickog kneza Milosu Obrenovicu, gde ovaj kaze kako je neki bogati Srbin poseo imanje Turcina koji je pobegao za Sandzak. Pa mu Milos odgovara: da se nadje vlasnik imanja (i onda su postojale mesovite komisije!) i da mu Srbin isplati vrednost imanja koliko Trucin kaze, a ako mu ne isplati - da se otera sa imanja. Bude li se protivio - "da mu se udare 20 batina".
Jel' neko pratio emisiju / inicijativu Radija "Slobodna Evropa" - "Necu tudje, - hocu svoje".
Mislim, - koliko puta u Istoriji moramo da ponavljamo isto gradivo?

Tzv. "Kosovski mit", jedan ofucani, nabubreli od gluposti i prenemaganja tercijarni mit je rak-rana, metastaza srBske politicke misli, nekog istorijskog diskursa; sunovrat eticnosti. To je samo jedan konstrukt, mrtvorodjence srpske meodgovorne, neuke i nesposobne elite koja samo jase srpski narod i vodi ga od jedne do druge istorijske klanice. Svi drugi su zbacili taj jaram, samo u Srbiji autisticki nastavljaju da ga nosaju ovamo-onamo.

Kada je srpska vojska a sa njom i vlast jednom stupila na to "mitsko" Kosovo - apsolutno se prenerazila. Jer je tamo zatekla nesto sasvim drugo. Jedan drugi narod, koji niti je razumeo srpsku vlast, niti je imao nameru da joj se potcini, ali ucen Istorijom otpor je pruzao polako i promisljeno.
Tako da nista drugo nije preostalo, nego da se u istorijskim trenucima laznog "trijumfa" udari po albanskom narodu, a u trenucima istorijskog "povlacenja" gutaju batine. Pri cemu je bilo sve vise povlacenja, a o trijumfu su svi vec zaboravili.
Jednostavno govoreci - Kosovo u Srbiji moze postojati samo bez Albanaca.

Sta samo znaci inicijativa ministra Samardzica o "funkcionalnom razdvajanju" kosovskih Srba i Albanaca?
Pa to je pledoaje za srBski vulgarno-opancarski rasizam / segregaciju / apartheid.
To ce samo doprineti potpunom nestanku Srba sa Kosova.

No, ocigledno je to politika ove zblanute drzave, koja nije umela, niti zeli da gradi mostove saradnje. Ona ih samo ruši.
Time ruši i sebe.

PS.
Hvala Lorenzu i Madam-Secretary.

Btw, cesto se poteze pitanje " autohtonosti".
Po meni - to je stvar za istoricare, strucnjake. I razne teorije.

No, - Sloveni su "dodjosi" na Balkan. Tu su prihvatili i tudju religiju, i tudje pismo i tudje obicaje.
Normalno, i pre Slovena su na Balkanu ziveli autohtoni stanovnici.
Iz jednog istrazivanja grobishta iz VI veka vidi se da su Toplicani bili autohtoni stanovnici Balkana, kasnije "poslovenjeni".
Ima o tome rad (prema koshtanom materijalu iz grobista i nekim antropometrijskim istrazivanjima) u jednoj monografiji Istorijskog instituta SANU.
Zna se i ime autora.

...

[Kido from Junkovac]

...
...
No, - Sloveni su "dodjosi" na Balkan. Tu su prihvatili i tudju religiju, i tudje pismo i tudje obicaje.
Normalno, i pre Slovena su na Balkanu ziveli autohtoni stanovnici.
Iz jednog istrazivanja grobishta iz VI veka vidi se da su Toplicani bili autohtoni stanovnici Balkana, kasnije "poslovenjeni".
Ima o tome rad (prema koshtanom materijalu iz grobista i nekim antropometrijskim istrazivanjima) u jednoj monografiji Istorijskog instituta SANU.
Zna se i ime autora.

...

Danasnji Srbi (i stanovnici Srbije) su mesavina 80 % pra-stanovnika Balkana i oko 20 % slovena. Tu nema nista sporno i genetska istrazivanja to potvrdjuju. Teritorija Srbije bila je naseljena sa preko 500.000 ljudi pre dolaska slovena.
(Isto tako moderni Turci su uglavnom pra stanovnici Male Azije, indo-evropljani a u mnogo manjoj meri direktni potomci azijatskog plemena Turci. Moderni Englezi su i dalje uglavnom pra stanovnici ostrva tzv. Kelti, a mnogo manje Anglo-Saksonci koji su izvrsili invaziju)

Tako su nastajale nacije u srednjem veku. Mesanjem manje grupe dosljaka (sa dominantnim kulturnim, vojnim, tehnoloskim... uticajem) sa autohtonim stanovnistvom veceg broja.
Uostalom, samo par vekova pre seobe Srba/slovena na Balkan, oligarhija kavkaskog plemena (iranskog porekla) Srbi naselila se na teritoriji danasnje Nemacke i Poljske formirajuci upravu na teritoriji nastanjenoj slovenima. Porfirogenit ovo zove 'White Serbia'. Dakle, Srbi, dosljaci stopili su se sa brojcano nadmocnim slovenskim grupama, izgubili jezik, ali nametnuli svoje ime i oligarhe tokom par vekova. Posle se takvi poslovenjeni Srbi sele na Balkan.

Moja poenta je da nema nista sporno u genetskoj raznolikosti Srba, a takodje to sve nema veze sa nasim danasnjim osecajem nacionalne pripadnosti, cije su osnove kulturne. Ono sti Srbe cini Srbima je dakle svest o nastavku Drzavne i verske tradicije uspostavljene pre 800 godina u okviru Vizantije.

[LordLights]

Moja poenta je da nema nista sporno u genetskoj raznolikosti Srba, a takodje to sve nema veze sa nasim danasnjim osecajem nacionalne pripadnosti, cije su osnove kulturne. Ono sti Srbe cini Srbima je dakle svest o nastavku Drzavne i verske tradicije uspostavljene pre 800 godina u okviru Vizantije.

Nastavak drzavne tradicije uspostavljene pre 800 godina nije fakt vec mit koji je imao upotrebnu vrednost u pocetku 19-og veka pri formiranju srpske nacionalne svesti. Dakle, srpska nacionalna svest nije postojala u 14 -om veku (kao sto nije ni francuska, njemacka, talijanska) da bi se prenela u 19-om.

Prica o njoj je sazdana otkopavajuci iz naftalina narodne pesme, crkovne hronike, price i legende od strane iluminista (prosvetitelja) koji su bili prethodnica nacionalista.

To je istoriski proces koji se desio i kod Albanaca, sa nekim 50ogodisnjim zakazsnenjem u odnosu na Srbe, kao i kod svih naroda u Evropi koji su uspeli sazdati nacionalne drzave.

[Kido from Junkovac]

Nastavak drzavne tradicije uspostavljene pre 800 godina nije fakt vec mit koji je imao upotrebnu vrednost u pocetku 19-og veka pri formiranju srpske nacionalne svesti. Dakle, srpska nacionalna svest nije postojala u 14 -om veku (kao sto nije ni francuska, njemacka, talijanska) da bi se prenela u 19-om.

Prica o njoj je sazdana otkopavajuci iz naftalina narodne pesme, crkovne hronike, price i legende od strane iluminista (prosvetitelja) koji su bili prethodnica nacionalista.

To je istoriski proces koji se desio i kod Albanaca, sa nekim 50ogodisnjim zakazsnenjem u odnosu na Srbe, kao i kod svih naroda u Evropi koji su uspeli sazdati nacionalne drzave.

Ne razumem bas najbolje sta mislis kad kazes da je nastavak drzavne tradicije Srbije mit a ne fakt. Ja govorim o osecaju danasnjih Srba u odnosu na svoje kulturolosko poreklo/korene. Ne mogu da komentarisem to na koji nacin ti (spolja) posmatras to pitanje niti je ono relevantno sa moje tacke gledista.
Sa druge strane, ja nisam spreman da tvrdim da li je mit ili fakt albanski kulturni identitet i kontinuitet. To je stvar Albanaca da govore o svom osecaju pripadnosti (ilirskoj ili nekoj drugoj grupi). Ja bih sam sebi bio smesan kada bih se bavio time, a posebno kad bih negirao necije tudje mitove i proglasavao ih cinjenicama, ili obrnuto.